Credit: NASA
Precies een week geleden hoorden we allemaal van de ontdekking van zwaartekrachtgolf GW170817, die op 17 augustus 2017 door LIGO werd gedetecteerd en waarvan de bron ook neutrino’s en fotonen bleek te hebben uitgezonden, deeltjes die door een batterij van wel zeventig instrumenten op aarde en in de ruimte werden gedetecteerd. Die bron bleek een kortdurende gammaflits te zijn (duur: minder dan 1 seconde) én een kilonova, een tweetal neutronensterren die tegen elkaar waren gebotst en samengesmolten, waarna er via het zogeheten r-proces een grote hoeveelheid zware metalen zoals goud, zilver en platinum werd geproduceerd en de ruimte werd ingeslingerd. Velen zullen toen voor het eerst van de term ‘kilonova’ hebben gehoord, een term die verwijst naar de sterkte van de straling van de bron: pakweg 1000 keer zo veel als een nova, maar 10 tot 100 keer minder dan een gewone supernova. Maar de kilonova van GW170817, die als gammaflitser GRB 170817A en als kortstondige uitbarsting in licht Swope Supernova Survey 2017a (SSS17a) of AT 2017gfo wordt genoemd (excuus voor al die verwarrende namen), was niet uniek. De allereerste kilonova die ooit is waargenomen is gammaflits GRB 130603B, die in 2013 werd ontdekt met de Swift ruimtetelescoop en die in een sterrenstelsel 3,9 miljard lichtjaar van de aarde verwijderd plaatsvond. Ik heb daar destijds twee blogs aan gewijd – deze en ook deze – en daarin werd het ook al een kilonova genoemd. In die zin zou je GRB 130603B kunnen zien als een voorloper van GRB 170817A, een waarneming van twee botsende neutronensterren. In de eerstgenoemde blog werd ook al gemeld dat bij een dergelijke botsing goud ontstaat (zie ook de infografiek hieronder uit 2013).
Credit: Ben Gilliland
Het verschil met GRB 170817A is dat die ook zwaartekrachtgolven produceerde, die met LIGO gedetecteerd zijn. GRB 130603B zal ongetwijfeld ook zwaartekrachtgolven hebben geproduceerd, maar de LIGO detector verkeerde toen nog niet in z’n ‘advanced’ fase, die pas in september 2015 van start ging, en de voorloper van de Advanced LIGO was niet gevoelig genoeg om die zwaartekrachtgolven te detecteren. Vandaar dat GRB 130603B nooit de krantenkoppen heeft gehaald, zoals GW170817 alias GRB 170817A alias SSS17a alias AT 2017gfo dat wel deed. Er bestaat overigens een lijst met wel vijf kilonovae, een lijst waarop naast bovengenoemde kilonovae nog drie kilonovae staan die achteraf zijn waargenomen, door analyse van eerder gedane waarnemingen.
