28 maart 2024

Monster-zwart gat SMSS~J215728.21-360215.1 verorbert één zonmassa per twee dagen

Een voorbeeld van een quasar. Credit: ESA/NASA Hubble.

Sterrenkundigen van de Australian National University (ANU) hebben een superzwaar zwart gat ontdekt dat het snelst groeiende zwart gat is dat bekend is in het heelal. Het zwarte gat bevindt zich in het centrum van de quasar SMSS~J215728.21-360215.1 en iedere twee dagen krijgt ‘ie ongeveer één zonsmassa aan materie toegevoerd die wordt opgeslokt. De quasar is feitelijk een compleet sterrenstelsel, maar door de enorme activiteit van het centrale zwarte gat is ‘ie veel lichtrijker, vanuit de omgeving van het zwarte gat (met name z’n omringende snelroterende accretieschijf) wordt duizenden keren meer straling uitgezonden dan een normaal sterrenstelsel afgeeft – de meeste straling is in het ultraviolette deel van het spectrum. Die UV-straling zorgde in het vroege heelal voor de re-ïonisatie van het neutrale waterstof.

Impressie van een superzwaar zwart gat in het centrum van een quasar. Credit: NASA.

Het zwarte gat in SMSS~J215728.21-360215.1 is nu al twintig miljard keer zo zwaar als de zon en iedere miljoen jaar komt er bij dit tempo aan massatoevoer 1% bij. Quasar SMSS~J215728.21-360215.1 staat op 12 miljard lichtjaar afstand, z’n roodverschuiving is z=4,75. Om een indruk te krijgen van de lichtkracht van de quasar: als dat monster-zwart gat in het midden van onze Melkweg zou staan, waar nu zwarte gat Sgr A* staat (ruim vier miljoen zonsmassa), dan zou ‘ie aan de hemel tien keer helderder dan de Volle Maan zijn, alle andere sterren overstralend. Voor de afstandsbepaling werd onder andere gebruik gemaakt van de ANU 2.3 meter telescoop. De onlangs gepubliceerde DR2-gegevens van Gaia kwamen daar ook bij te pas. Hier het vakartikel over de ontdekking van het record-zwarte gat, dat gepubliceerd zal gaan worden in de Publications of the Astronomical Society of Australia. Bron: ANU.

Share

Comments

  1. Robheijd zegt

    Valt me toch een beetje tegen, 1 van de meest lichtsterk bekende objecten in het universum, slechts 10 keer de maan, als het in onze neighborhood was geweest. Is het eigenlijk ooit wel bewezen geweest dat quasars ook daadwerkelijk sterrenstelsels zijn, bijvoorbeeld door een coronograaf over de lens te schuiven tijdens een waarneming? Nou, ik ga maar weer door met Wikipedia astronomie vertalingen. https://nl.wikipedia.org/wiki/Gebruiker:Rob1981Netherlands

    • Enceladus zegt

      Nee, dat is nooit bewezen en dat zal ook nooit bewezen worden om de eenvoudige reden dat een quasar geen sterrenstelsel is. Een quasar is een supermassief zwart gat in het centrum van een sterrenstelsel.

      Groet,
      Gert (Enceladus)

      • Obelix zegt

        Je draait om de vraag heen, lummel. 😉

        • Mmmm, denk dat enige nuancering wel handig is. Tegenwoordig weten we vrij zeker dat quasars sterrenstelsels zijn met een zeer actieve kern, dat wil zeggen dat er een superzwaar zwart gat is dat actief via z’n accretieschijf straling en deeltjes uitzendt. Van sommige quasars heeft men met krachtige telescopen de buitenregionen kunnen fotograferen en daaruit blijkt dat het sterrenstelsels zijn, die compleet door die ‘active nuclei’ worden overstraald.

          • Robheijd zegt

            Okay, die foto’s bestaan dus! Da’s interessant om te horen. Wellicht dat ik ze in de bibliotheken van de grote Amerikaanse universiteiten tegenkom. Is wel een hoop spitwerk. Mocht iemand ze tegenkomen… Tnx Arie!

          • Hier een voorbeeld van een foto van de ‘host galaxy’ van een quasar: https://www.spacetelescope.org/images/opo9416a/

          • leo vuyk zegt

            Een aardig voorbeeld van een “hidden Quasar Nucleus” in Cygnus A is te vinden op:
            https://www.researchgate.net/publication/41884757_An_atomic_circumnuclear_disk_in_Cygnus_A
            Het lijkt te zeggen dat dit de start is van het z.g. centrale zwarte gat dat in veel galaxies voor komt. en veel andere zwarte gaatjes opslurpt.

          • Conclusie, Cygnus A lijkt een goed voorbeeld van het ontstaan van een centraal zwart gat in een galaxy relatief dicht bij huis.
            En dus niet een z.g. primordial galaxy maar een jonge galaxy dicht bij huis.

          • Robheijd zegt

            Ja, interessante waarneming dat Cygnus A, zo had ik een sterrenstelsel nog niet eerder gezien. Op het eerste oog lijkt het inderdaad een superzwaar zwart gat dat een sterrenstelsel om zich heen vormt, de jets schieten de materie niet ver genoeg om te ontsnappen. Deze materie zou dan dan uiteindelijk de bekende ster vormende spiraalarmen kunnen worden, de chronologische eerste vorm van sterrenstelsels die uiteindelijk allemaal na botsingen eindigen in elliptische sterrenstelsels. Dat zou mijn hypothese zijn tenminste. Dank voor de tip Leo!

    • Obelix zegt

      Hoi Rob, dus het valt je wat tegen? Volgens mij heb je dan niet goed gelezen!
      Sagittarius A* is met het blote oog niet te zien en volgens mij ook niet die paar sterren die er vlak omheen draaien.
      Indien nu het Monster, onderwerp van deze blog, op die plek zou staan, was de nachtelijke hemel 10 keer meer verlicht dan het effect van een volle Maan.

      Wat denk je wat het effect zou zijn als dat Monster niet op de plek van Sagittarius A* zou staan, maar op de positie van Sol? ( Dus ipv 25.900 lichtjaar op 6 lichtminuten? En dat is dan nog slechts het zichtbare deel van het spectrum. Het meeste wordt uitgestraald in UV, dus zal Leven hier wel totaal onmogelijk worden.)

      Of er “ooit bewezen is”, weet ik niet. Wel moet er ontiegelijk veel massa in een accretiedisk aanwezig zijn, en blijven/toe stromen, om de straalstromen(jets) in stand te kunnen houden. De verhitte disk zal ook wel op een heel andere golflengte uitzenden dan die jets…?

      Groet, Paul

      NB Enneh… bedankt voor het vertalen naar Nederlands. Technisch Engels is niet mijn ding. 🙂

      • Robheijd zegt

        Haha Obelix,

        op de positie van Sol voor ‘het Monster’ is het niet meer hoeven aanschaffen van een nachtlampje wel het enige voordeel denk ik.

        Waarschijnlijk worden we dan allemaal tot een stukje crispy bacon gebakken en vervolgens afgebroken tot vervliegend accretieschijf. Beetje zoals de transporter van Star Trek, maar dan anders.

        Geen dank voor de vertaling, doe het graag. Vind het soms een wat spannend omdat ik niet het idee heb dat er heel kritisch naar mijn werk wordt gekeken, men corrigeert op Wikipedia vooral de grammatica. :/

        Mocht iemand zin hebben om eens wat stukjes tekst te controleren, iedereen mag op Wikipedia bewerken.

        Groeten Rob.

  2. Zo’n quasar zien we normaal gesproken als de straal op ons gericht is, net zoals je een laserstraal niet “van de zijkant” kan zien. Tenzij het door een medium gaat zoals een gaswolk. Gezien de afstand is de straal van de quasar enorm “dik” geworden en toch nog overheersend. Dus een coronograaf over de lens werkt niet omdat het sterrenstelsel volledig schuil gaat achter de jet. Ik heb wel eens gelezen dat een laserstraaltje vanaf Aarde naar de Maan, op de maand al een cirkel op diens oppervlak vormt van meters doorsnede, dat idee bedoel ik.

    Ik heb wel eens foto’s gezien van quasars die niet op ons geicht waaren, maar waarvan de straal door een interstellar gascloud ging. De jet was dat toch waarneembaar vanaf “de zijkant” door die gaswolk. Net zoals ze bij experimenten met lasers soms even een gaswolkje uit een spuitbus gebruiken om de straal zichtbaar te maken. Links naar foto’s heb ik helaas niet voorhanden. Mocht ik iets tegenkomen post ik ze alsnog.

    Ps in de link van Arie, met name de Hubble foto, is volgens mij redelijk goed een sterrenstelsel waar te nemen om de quasar

Laat een antwoord achter aan Robheijd Reactie annuleren

*