29 maart 2024

Dankzij passerende dubbelster bleef exoplaneet HD 106906 b bij z’n ster

credit: Paul Kalas / University of California, Berkeley.

Het raadsel van HD 106906 b lijkt te zijn opgelost. Het is een exoplaneet die draait rondom een jonge spectroscopische dubbelster, HD 106906 (zonder die ‘b’) op 336 lichtjaar afstand in het zuidelijke sterrenbeeld Zuiderkruis (Crux). Hij werd ontdekt in december 2003 met de Magellan telescoop van het Las Campanas Observatorium in Chili en al snel bleek er iets vreemds te zijn met HD 106906 b. Hij bleek heel zwaar te zijn – elf keer de massa van Jupiter. Nee, dat maakte ‘m niet vreemd. Wel dat ‘ie héél ver weg stond van z’n moederster(-ren), maar liefst 738 Astronomische Eenheid, da’s 110 miljard km, 18 keer de afstand tussen de zon en Pluto. Zó zwaar en zó ver weg van z’n moederster, dat zorgde er voor dat ‘ie gemakkelijk optisch te zien is (zie de afbeelding hierboven). Er is geen enkele exoplaneet bekend die zo ver weg staat van z’n moederster. En het past ook niet in modellen van het ontstaan van planeten: in-situ vorming van planeten uit proto-planetaire stofschijven zou veel dichterbij de ster moeten plaatsvinden. Zo’n stofschijf hebben ze gevonden bij HD 106906, maar dan zou je verwachten dat HD 106906 b in het vlak van die stofschijf ligt. Da’s echter niet het geval, de planeet staat er 21° boven. Zie daar het raadsel van HD 106906 b. Maar daar lijkt dus nu een oplossing voor te zijn.

Credit: UC-Berkeley. Credit: Paul Kalas.

De sterrenkundigen Paul Kalas en Robert De Rosa zijn gedoken in de DR2-gegevens van de Europese Gaia satelliet, die meer dan een miljard sterren in de Melkweg heeft bestudeerd. Daarbij keken ze vooral naar de gegevens van 461 sterren die behoren tot de Scorpius–Centaurus (Sco–Cen) associatie, een groep sterren waar ook HD 106906 toe behoort. Van die sterren heeft Gaia de exacte positie en snelheid gemeten. Daarmee konden Kalas en De Rosa terugrekenen waar die sterren eerder hebben gestaan en daaruit kwam naar voren dat er drie miljoen jaar geleden twee sterren heel dicht langs het systeem van HD 106906 moeten zijn gevlogen, de dubbelster genaamd HIP 59716 en HIP 59721. Die twee sterren zie je in de animatie hierboven rechts aangegeven. En die passage blijkt volgens Kalas en de Rosa de zwaartekrachtskick te hebben gegeven waardoor HD 106906 b IN het systeem van HD 106906 kon blijven en een stabiele, maar zeer lange baan rondom de moederster kon krijgen. De passage zorgde er voor dat HD 106906 b 21° boven het vlak van de stofschijf terecht kwam.

Credit: Dr. Paul G. Kalas

Zo´n passage van andere sterren is niet bijzonder. Ons eigen zonnestelsel werd zo´n 70.000 jaar geleden ook genaderd door een andere ster, de ster van Scholz die door de Oortwolk schijnt te zijn gevlogen. En wellicht dat het bestaan van die Oortwolk zelf ook samenhangt met de passage van een andere ster, eentje die ons zonnestelsel misschien meer dan vier miljard jaar geleden passeerde. Wellicht dat die passage ervoor zorgde dat de hypothetische Planeet Negen, waar de laatste jaren heel veel naar wordt gespeurd, ook in een ruime, maar stabiele baan rondom de zon terecht kwam. In die zin zou Planeet Negen ´onze´ versie van HD 106906 b zijn.

Hier het artikel van Kalas en De Rosa: A Near-coplanar Stellar Flyby of the Planet Host Star HD 106906, te verschijnen in the Astronomical Journal. Bron: Centauri Dreams.

Share

Comments

  1. Angele van Oosterom zegt

    Met recht een buiten(b)steentje.Fraaie animatie! Maar maakte deze exoplaneet ook niet zelf deel uit van een binaire (nog zeer jonge) stersysteem? Zo las ik in phys.org ‘ a planet orbiting a young binary star may have been perturbed by another pair of stars’.?

  2. Obelix zegt

    Hoe zit dat eigenlijk met die nomenclatuur ?

    Planeten krijgen kleine letters, in volgorde van dat ze ontdekt zijn.
    Sterren krijgen Hoofdletters? Zijn de afzonderlijke sterren in die spectroscopisch duo dan
    “HD 106906 A” en “HD 106906 B” ?
    ( Als mijn vermoeden juist is, biedt dat wel (te) veel ruimte voor verwarring… )

    Groet, Paul

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*