28 maart 2024

Het Canigou-effect

Even een waarschuwing vooraf. Deze blog is niet direct astro-gerelateerd, maar raakt toch een boel onderwerpen die enigszins astronomische betekenis hebben en het intrigeerde me zo dat ik de links en knipsels die ik verzamelde in een blog heb uitgewerkt. Deze blog is in ieder geval geen uitnodiging om de rondheid van de Aarde te bediscussiëren. Daarvoor ben je op deze website aan het verkeerde adres.

Het is alweer 3 jaar geleden dat ik deze blog in concept aanmaakte. Op de site spaceweather.com kwam ik destijds onderstaande foto tegen met het volgende bijschrift (vrij vertaald).

Op de avond van 1 november 2016 bekeek J.P. Pettit de zonsondergang vanuit Marseille, Frankrijk. Toen de zonneschijf op de horizon in het water van de Middellandse zee leek te zakken, zag hij het silhouette van een puntige bergketen… “Wat gek is,” zei Pettit, “want er zijn geen bergen in de Middellandse zee.” Dus nam hij deze foto als bewijs voor zijn waarneming:

Credit: J.P. Petitt

In de kijkrichting waar Pettit de foto maakte is pas na ruim 265 kilometer een bergketen te zien. En warempel, deze bergketen heeft dezelfde vorm als op de foto.

Credit: Google Earth

Hoe kan dit? Wat is hier aan de hand? In het artikel op spaceweather.com stond uiteraard al uitgelegd hoe het zat, maar verder onderzoek leidt je al gauw naar websites van aanhangers van het Platte-Aarde-geloof. Immers zulke afstanden zouden op een ronde Aarde toch niet zichtbaar zijn?

Hoe ver ligt de horizon dan?

Wanneer de atmosferische omstandigheden geen rol spelen en er geen obstakels zijn die je het zicht ontnemen, is de daadwerkelijke horizon voor iemand van 1.90 lang (hoog) ongeveer 5 kilometer van je verwijderd. Wanneer je het hogerop zoekt op bijvoorbeeld een uitkijk toren van zo’n 30 meter hoog dan verleng je je zichtveld tot ongeveer 20 kilometer. Voorbij de horizon, zorgt de kromming van de Aarde ervoor dat je niet verder kan kijken.

Zelf uitrekenen? Zie https://dizzib.github.io/earth/curve-calc/?d0=30&h0=10&unit=metric

Maar objecten die zelf hoog zijn, kan je dus op grotere afstanden zien doordat ze boven ‘jouw’ horizon uitsteken.

Zo is op deze foto van windmolens, die blijkbaar vanaf een strand genomen is, te zien dat slechts het bovendeel van de windmolens zichtbaar is. Stel dat deze windmolens 100 meter hoog zijn, dan bevinden deze zich waarschijnlijk op zo’n 35 kilometer uit de kust.

En hoe zit het dan met die verre berg? Even googelen leert dat de berg Canigou, zoals hij blijkt te heten, 2784 meter hoog is. Wanneer we dan deze gegevens invoeren in de eerder genoemde calculator komen we op een probleem.

De fotograaf zegt de foto genomen te hebben vanuit Marseille en noemt geen specifieke plek. Laten we daarom maar even uit gaan van gewoon vanaf het strand. Objecten op 265 kilometer afstand moeten een hoogte van minstens 5306 meter hebben om zichtbaar te worden. Volgens de Earth Curve Calculator website zou de top van de berg vanuit Marseille gezien zich dus ruim 2500 meter onder de horizon moeten bevinden. Toch zijn op de foto (waarschijnlijk vele) honderden meters van de berg te zien.

Atmosferische refractie

Dat is de term voor het effect wat hier eigenlijk plaatsvindt. De luchtlagen in onze atmosfeer werken als een prisma op de lichtstralen. Er vindt straalbreking plaats; Het afbuigen van de lichtstraal. Hierdoor lijkt de laagstaande zon hoger te staan dan dat dit in werkelijkheid het geval is. Op de horizon kan het effect oplopen tot een afwijking van een halve graad. En hoe hoger de waarnemer zich bevindt, hoe sterker dit effect.

Kortom, in de foto van Pettit zie je de zon die eigenlijk al achter de horizon verdwenen is, maar door de refractie kijk je als het ware om de kromming van de Aarde heen en zie je hem toch nog. En vanuit Marseille gezien gaat de Zon precies achter de Canigou onder, rond 2 november en 8 februari. Het silhouette wordt dan net zo ‘omhoog getild’ door de refractie.

Canigou-effect

De Canigou berg is veelvuldig vanuit Marseille gefotografeerd door ene Alain Origné, die er een hele achtergrond studie aan gewijd heeft. Zie voor een heleboel voorbeelden zijn website: http://canigou.allauch.free.fr/Photos-anims.htm en vergeet zeker niet ook de animaties te bekijken!

Sterker nog, deze Alain Origné was zeker niet de eerste die foto’s van de Canigou maakte vanuit Marseille. Al in 1808 beschreef de Hongaarse astronoom Baron Franz Xaver von Zach het fenomeen. Het duurde nog 90 jaar voordat ene Oscar Gross het op de gevoelige plaat vastlegde. Er zijn zoveel waarnemingen waardoor het zien van de berg vanuit Marseille een zekere bekendheid gekregen heeft. Daardoor heeft het zien van verre bergen voorbij de horizon de naam “Canigou-effect” gekregen.

Het record lange-afstand fotografie

Er zijn dus meer van die waarnemingen en op de website met de toepasselijke naam beyondhorizons.eu zijn een aantal van deze vergezichten verzameld. Zo staat het huidige record van een foto op Aarde van een ander object op Aarde op 443 kilometer! Dat is absurd ver voor een foto! Dat is de afstand van mijn woonplaats tot de Brandenburger Tor in Berlijn!

Lees hier het hele verhaal van deze record foto: https://beyondrange.wordpress.com/2016/08/03/pic-de-finestrelles-pic-gaspard-ecrins-443-km//

Credit: Marc Bret (Beyond Horizons team)

Als laatste nog even de prachtige website van Ulrich Deuschle die o.a. door beyondhorizons.eu gebruikt wordt voor het visualiseren van hun record foto. De site houdt rekening met de atmosferische refractie en kan zo ook het Canigou effect prima simuleren. Ik heb de gegevens van de Canigou foto ingevoerd en dat levert dan dit plaatje op. Klik hier voor het live-resultaat.

Share

Comments

  1. Leuke blog. Ik ging meteen verder zoeken, daarbij las ik nog wel dat de Canigou in de Franse Pyreneeën staat en dus geen Spaanse berg is.
    Waarom komen jullie nieuwe blogs eigenlijk zo zelden in jullie rss feed terecht?

    • Martin Schoenmaker zegt

      Ah. Dank voor die info. Dat heb ik over het hoofd gezien. Ik heb slechts Google Maps bekeken en gedacht me reeds op Spaans grondgebied te bevinden.

      Dat van de RSS feed moet ik even kijken. Misschien had ik ergens iets moeten aanvinken bij het publiceren.

  2. Het zal ongetwijfeld wel kloppen, maar wat mij opvalt is dat de foto van Pettit (P) en de Google Earthfoto (GE) van de bergketen toch wel enigszins verschillen. Ik zou durven te denken dat de afgebeelde bergketen niet dezelfde is als die van Pettit. Je ziet drie toppen. De middelste is nogal gerond bij GE, terwijl hij hoekiger is bij P. De rechtse is duidelijk puntig bij P, maar lijkt meer een plateau bij GE. Ook de hellingsgraad lijkt niet helemaal overeen te komen.

    Het kan te maken hebben met de plaats van de opname(s): een iets anders perspectief geeft een wat verschillend resultaat, en ik vermoed dat GE van een stuk hoger is genomen. Als dat allemaal niet in rekening zou (kunnen) worden gebracht, kun je alleen maar zeggen dat er een zekere gelijkenis is, niet dat het om dezelfde bergketen gaat. Zoals ik zei, het zal wel kloppen …

Laat een antwoord achter aan Martin Schoenmaker Reactie annuleren

*