28 maart 2024

M87…pret om een “jet” en de “Hagedis” is niet mis!!

Ja…ja… mijn waarde AB-lezeressen en lezers…..nog niet zo lang geleden was er de grote internationale black hole euforie tijdens die mega high profile persconferentie in het hoofdkantoor van de Europese Unie en binnenkort is weer raak en wel…..op een nog iets hoger niveau…kan het nog hoger??…ja..ja…dat kan!!!….wanneer het hele globale media-circus neerstrijkt op het AIPC…..het Astroblogs International Press Center….gevestigd tussen de chocolade hagelslag en de boterhammenworst op de hoek van de keukentafel ter huiselijke residentie onzer aller zeer gewaardeerde Astroblogs-hopman Arie….Uiteraard met wederom een ereplekje voor the boys and girls van CNN,  waar hopman Arie niet meer uit beeld te slaan is nadat hij een paar jaar geleden per ongeluk tijdens ons “Astroblogs-Rosetta uitstapje” naar Darmstadt op prime time USA-TV maar liefst twee hele secondes door het beeld liep!!!

Yep……uw nedrig astroblogs scribent heeft wellicht net effe iets te lang in dat heerlijke paaszonnetje van vorige week gezeten en is nu ganz und geheel rijp om kordaat in de dwangbuisboeien geslagen te worden voor een zeer langdurig consult bij de “psycho-witjassen”!!!

MAAR TOCH….

is er weldegelijk bij mij persoonlijk best wel enige reden voor een euforisch gevoel….en wel om een zowel technische als een object-gererateerde reden…..let me explain.

Ziet U, ik ben als het gaat om het in/doorvoeren van al dan niet ingrijpende veranderingen van welke aard dan ook, vanwege velerlei niet nader aan te duiden neurotische redenen, op z’n minst behoorlijk terughoudend te noemen!!….Het levensmotto…”onderzoekt alles en behoud het goede”…. is bij mij eerder meer iets van….”Onderzoekt alles LANGDURIG en klamp je wanhopig vast aan het mischien toch uiteindelijk niet meer zo goed blijkende”!!….. Dit lichtelijk aangepaste persoonlijke levensmotto geldt dus zowel voor de geestelijke als de materiele zaken des levens. Er wordt dus door den schrijver dezes immer heel lang gewikt en gewogen alvorens tot veranderende=verbeterende aktie over te gaan. Dit had ik met de overgang van natte naar droge astrofotografie,  het al dan niet installeren van elektronische ontsteking in mijn beider brave 2CV’tjes maar ook bijvoorbeeld met het, toen ik nog een heel jong piepkuiken was, (durven) lid worden van het lokale JWG sterrenklupje……en…trust me…mijn pieker en peins-lijst is waarlijk schier eindeloos!!!….Als ik ooit nog eens plezant onder de groene zoden mag komen te duiken dan is in elk geval die fijngeflipte grijze neuronenzooi “daarboven” zeer goed gebruikt geweest!!

Overigens dient dan wel weer meteen zeer dringend en vooral zeer ten positieve vermeld te worden dat ik na al dat lange wikken en wegen eigenlijk maar zeer zelden spijt heb van die eenmaal genomen verandering teweeg brengende beslissing….en zo ook met hetgeen waarvoor dat euforische gevoel nu zo fijn door mijn 57 jaar jonge kadaver rondgiert!!

Nadat ik alweer een flinke tijd geleden dan uiteindelijk toch mijn ouden “natten” analogen ZENIT B aan de treurwilgen had gehangen in ruil voor een hypermoderne “droge” digitale en gemodificeerde Canon 1000 D, heb ik bij het maken mijn astrofoto-subjes…..bij het belichten van mijn tijdsopnames…bij het zogenaamde “volgen” tot op een weekje of wat geleden nog gewoon ouderwetsch gebruik gemaakt van de handmatige “kruisdraad op volgster-volgmethode”. Zoals U uiteraard allemaal zolangzamerhand wel weet moet er voor het verkrijgen van “een mooi hemelplaatje” vaak lang tot heel lang belicht worden om maar genoeg van die kostbare zeldzame hemelfotonen op te kunnen vangen. Belichtingstijden in de edele sport der astrofotografie kunnen oplopen van enkele luttele secondes tot wel belichtingstijden uitgedrukt in dagen!!!!

DE GROTE KILLER in de astrofotografie als het gaat om schoonheid van het verkregen hemelplaatje is BEWEGINGSONSCHERPTE, (vooral) in de vorm NIET MOOI ROND AFGEBEELDE STERPUNTJES!!!

Die nare bewegingsonscherpte  kan je in eerste instantie vooral voorkomen door heel simpelweg en heel aards-materieel de meest zware en duurste parallactische montering aan te schaffen die je bankrekening maar kan “hoegen”!! Met behulp zo’n zware degelijke, op beide assen elektrisch aangedreven en op beide assen elektronisch aangestuurde, parallactische montering, waarbij een van de twee draaiings-assen dan ook nog eens perfect parallel staat/dient te staan met de draaiings-as van Moeder Aarde, zou je in principe uren en uren lang je telescoop met daaraan vastgeknoopt je openstaande camera precies op dezelfde plek, tegen die hinderlijke draai-gewoonte van Moeder Aard in, aan de sterrenhemel gericht kunnen houden….zonder er maar iets voor te doen danwel te laten!!

MAAR HELAAS PINDAKAAS….zelfs de meest peperdure zwaar-degelijk geconstrueerde parallactische monteringen hebben (welliswaar kleine…maar toch!!)  inwendige mechanische onvolkomenheden die, mits niet op enigerleiwijze “van buiten in toom gehouden”  uiteindelijk en stevast  die gehate bewegingsonscherpte tot gevolg zullenl hebben!!! Voor visueel waarnemen zijn deze kleine “ongewenste zwabberingen” van een parallactische montering niet echt storend en vaak zelfs  niet eens waarneembaar. Voor het maken van strakke langbelichte deep sky opnames MOET ER ALTIJD GEVOLGD WORDEN!!

De “oer-volgmethode” is door met behulp van een verlicht kruisdraad-oculair,  geplaatst in een aparte, op de hoofdkijker (waar de camera aan vast zit geknoopt) gemonteerde volgtelescoop,  een volgster tijdens de gehele belichtingstijd op dat kruisdraadje zien te houden.

OF…

Wat ook kan is dat je met behulp van een “aftapspiegeltje/prisma plus kruisdraadoculair” geplaatst aan de rand van de lichtweg van de hoofdkijker, pal naast de camera, een volgster in de smiezen houdt. Dit noemen we “off axis guiding” en heeft als voordeel dat je eventuele bewegingsonscherpte door ongewenste onderlinge mechanische bewegingen tussen hoofd en volgkijker kan voorkomen.

In de Oertijd van de astrofotografie werd dit “volgen”  gedaan door MET DE HAND de hoofdtelescoop aan te drijven….voorwaar echt lichamelijk loodzwaar klotenwerk!! Om het werkdruk te verlichten kwamen er later gelukkig “luxe” zaken zoals klokaandrijving, gevolgd door heuse moderne elektromotoren……..Wat echter bleef was de menselijke input van het vermoeiende en niet zo accurate “kruisdraadgluren” en volgafwijkingen corrigeren door op het juiste moment op de juiste knopjes van het motorenregelkassie te drukken.    Dat laatste, dat langdurig geconcentreerd door een kruisdraadoculair heen loerend al knoppendrukkend een (zwak) volgsterretje achter een verlicht kruisdraadje verborgen zien te houden, dat was dus de best wel vermoeiende manier waarmede ik tot op heden mijn plaatjes pleeg(de) te schieten….enne….hoewel ik met heel veel liefde nog steeds de loftrompet toeter jegens mijn brave oude zwarte EQ6 montering, gebied de eerlijkheid wel te zeggen dat wat accurate volgeigenschappen betreft het astrofotografisch werken met zo’n oudere EQ6 best wel een….eh… “rodeo-achtige bezigheid”… is….

Het brave ding bokt en steigert als een dolle Mustang…en het volgen vereist derhalve dus het nodige aan opperste concentratie….Wie mij (zowel mens als dier)   tijdens dat dikke half uurtje belichten dan ook maar waagt te storen trek ik echt z’n kop van z’n romp…nou ja, bij wijze van spreken…hihi!!

Ergonomie is het toverwoord als het gaat om het enigszins lichamelijk plezant kunnen volhouden van dit, al intensief glurend door je kruisdraad oculartje, roerloos stil blijven zitten. Mijn eerste volgkijker was een oude 75mm refractor,  maar dat bleek al heel rap een waar ergonomisch drama,  omdat het “kijkgat” van de refractor bij de zenithpositie van de 20cm Newton wel erg laag bij de grond kwam te staan….enne…een uur lang in de winter, in een onhandig gebogen standje, op een stijfbevroren Biesbosser ondergond vertoeven is…eh…nah nie ech wat je noemt een aangename c.q. gezonde bezigheid!! Om het volgcomfort te veraangenamen…EN…om weer fijn streng en strak in de “Newton-extremistische leer” te geraken heb ik die refractor met de Eend fijnkrakend platgereden (Geintje…heb em in de Oude Maas gemikt..hihi!!) en vervangen door een 76mm F9 “volgnewton”. Tevens heb ik ook  die standaard hopeloos fragiele ronde ophangringen weggemikt….wat een koleredingen vind ik dingen toch…grrrr…. en de VolgNewton voorzien van een zwaardegelijk zelfbouw veerbelast duw en trek ophangmechanisme waarmee ik met die volgnewton nu een veel grotere “volgster-zoekslag” ter beschikking heb.

Dankzij dit volgnewtonnetje kan ik nu, omdat het oculair in een typische werkpositie nu veel hoger staat, lekker ontspannen op een klapkrukje zitten tijdens het volgen….MAAR JA……hoewel ik het altijd “wel stoer heb gevonden” dat “handmatige volggedoe”, ben ik ook niet helemaal blind voor “de vooruitgang der digitale zwarte magie”…en zie ik bij de halfjaarlijke samenkomsten van the boys and girls der landelijke astrofotografen hele wonderlijk fraaie staaltje van automatisering voorbijflitsen, waar zelf ik, de laatste der handmatige volgmohikanen, uiteindelijk ook niet geheel ongevoelig voor ben/blijk te zijn.

“Normale” moderne astrofotografen maken hedentendage (terecht!!) en masse gebruik van die kekke razendgevoelige digitale volgcamera’tjes. Die dingen koppel je aan je 50mm zoeker danwel aan een ietsie pietsie groter optisch gevalletje en dan aan je parallactische montering om vervolgens het hele volgproces “uit te besteden” aan een laptop! Dat laatste, het het vrije veld in moeten nemen van een laptop, is de reden waarom ik deze manier van comfortabel volgen nog steeds doelbewust buiten de deur heb gehouden…..te veel kans op digitale irritaties t.o.v. de relatieve rust en betrouwbaarheid van het oude vertrouwde koppel van mensch en mechanische mechaniek.

Maar ja……sinds een tijdje zijn er op de “astrospeeltjesmarkt” ook zogenaamde “stand alone-autoguider volgsystemen” te koop verschenen. Dit zijn digitale volgcamera’s die hun werk doen ZONDER tussenkomst van een laptop!!!…De groeiende beschikbaarheid van dit type “astrospeeltjes”, waarvan de kwaliteit de laatste paar jaren als een (ozo betrouwbare!) Soyuzraket omhoog is geschoten, DAAR…. kreeg ik dus een tijdje geleden wel een hele stevige “hebbe…hebbe-jeuk” van.   OK….die “hebbe…hebbe-jeuk” heb ik een jaar of 10 (!!) nog redelijkerwijze kunnen verdragen….heb zo’n ding in die periode al minstens drie keer in handen gehad en daarna weer teruggelegd…..maarre….ook ik ben uiteindelijk maar een “zwakbevleescht mensch” met vreselijke..(astro!!!!)lusten… waar dachten jullie aan..hihi….en dus ben ik sedert vorige week, zo trots als een hond met zeven lu..eh…telescopen, de trotse en vooralsnog tevreden bezitter/gebruiker van zo’n stand alone volgsysteem en wel de Lacerta Mgen!!

Mijn nieuwbakken digitale “volg-hagedis”..de Lacerta (=Hagedis) Mgen stand alone autoguider gekoppeld aan 76mm F9 VolgNewton

En…jemig de pemig…..lieve dames, beste heren…..wat is zo’n ding toch een ongekende en ook best wel heel vreemd aanvoelende hyperluxe, zeg!!! Het is de afgelopen paar “paasdagen” best wel heel prima “astro-weer” geweest en dus heb ik royaal de tijd gehad om het ding uit te kunnen proberen.

Nu is de standaardmanier met de Lacerta Mgen dat je hem met een speciale adapterring aan je 7(8)(9) x 50 zoeker vastknoopt,  maar ik heb er vooralsnog voor gekozen om hem aan mijn 76mm F9 (700mm brandpunt) volgnewton te koppelen…en dat lijkt (ook) prima te werken zo bleek bij mijn eerste serieuze “stand alone astrofoto expeditie” naar de eeuwige jachtvelden der Dordtse Biesbos.

Yep….het is wat meer werk met “draden en zo” en yep…het vereist ook wat meer en extra digitale vaardigheden c.q. handelingen…maarre….de Lacerta Mgen is zo ontiegelijk gevoelig dat het vinden van een volgster echt een makkie is.  Sterren van maar liefst zo zwak als magnitude 11(!!!)….kunnen moeiteloos als volgsterren dienen…. Verder voelt de bediening zo “fijn-intuitief” aan en tevens is de interactie tussen de Lacerta Mgen en de EQ6 zo probleemloos, dat ik het hele “zooitje” echt in no time aan de praat heb weten te krijgen….EN DAN…tja…en dan….. hoef je bij het maken van je subjes alleen nog maar toe te kijken,  terwijl de rode lampjes op de handcontroler in een ranzend tempo aan en uit flitsen ter indicatie dat er “echt wat gebeurt” en dat je dat (loeierzwakke) volgsterretje die vijf minuten lang volkomen bewegingsloos op het kleine beeldschermje ziet blijven staan! Wow… voor mij in elk geval een ongekend luxe en uitnemend comfortabele,  bijkans “out of this world” ervaring!!!!

Ik ben dus behoorlijk onder de indruk!!!  Ook al zal ik nog niet meteen mijn kruiddraadoculair hup…”in de oude Maas mikken”…als mechanische reserve zal die nog wel even een tijdje meegaan tijdens mijn astrofoto-expeditie’s…maarre…..ik geloof dat ik best wel heel snel  zal kunnen gaan wennen aan deze moderne luilekkerland manier van astrofotografie bedrijven, hoor!!! Nog een bijkomend groot voordeel van deze manier van volgen is dat ik nu, net zoals al mijn digitale astrovriendjes en vriendinnetjes, zonder moeite veel langere belichtingstijden kan gaan toepassen dan mijn oorspronkelijke aloude “standaardrecept” van 6 x 5 minuten…iets wat ik overigens bij nevenstaande opname nog wel heb aangehouden.

Afijn…tot zover de mechanische aanleiding voor mijn astro-euforische gevoelens van de afgelopen periode en dan nu de object-gerelateerde kant van de zaak.

In de nasleep van het afgelopen internationale mega black hole picture in M87 spektakel bedacht ik mij opeens dat ik dat specifieke object, het centrale supergrote elliptische melkwegstelsel van de Virgocluster, Messsier 87, nog nooit op de korrel had genomen….enne….aangezien tijdens de lente periode de typische “melkwegstelsel overgoten-sterrenbeelden” zoals de Grote Beer, de Leeuw en de Maagd fijn pontificaal hoog aan de (vanuit mijn waarneemplek bezien) donkere oostelijke hemel te vinden zijn, leek het mij derhalve zeer toepasselijk om een dubbele persoonlijke astro-scoop te doen laten plaatsvinden in de vorm van het stand alone op de kiek zetten van de grande diva aller melkwegstelsels…Messier 87 in het sterrenbeeld Maagd!!

Nu is M87 omdat het een elliptisch stelsel is, door de afwezigheid van mooie spiraalarmen en donkere stofwolken,  eigenlijk niet echt wat je noemt spectaculair fotogeniek…..MAAR…zoals we dit dus onlangs zelfs bewezen hebben GEZIEN….zit er dus wel een heel kek zwart gat in dit stelsel. Nu is dit specifieke superzware zwarte gat relatief gezien “een tamelijk tam gebakkie” en is deze dus, zoals we hebben gezien tijdens alle pers-oproer van de afgelopen weken, zelfs met high tech profi-telescopen een zeer moeilijk direct te fotograferen geval.

Indirect echter laat dit zwarte gat weldegelijk duidelijk “weten” dat ie aanwezig is en wel in de vorm van twee zogenaamde “Jets”. Zwarte gaten zijn hemelobjecten die wat hunner “tafelmanieren” betreft nog wel enige extra opvoeding zouden kunnen “genieten”.  Het consumeren van hun “hemels voer” in de vorm van soms zelfs complete sterren is een geweldadig en energierijk proces wat,  vlak voor het definitief verdwijnen over de “event horizon”,  plaatsvindt in de zogenaamde “accretie-schijf”……Echter verdwijnt niet alle ten dode opgeschreven sterrenstof in de hongerige snufferd van de “kosmische kleine”.

Onze zojuist voornoemde “kosmische kleine” is een beetje een grote knoeipot!! Een gedeelte van dit loeierhete accretieschijfmateriaal vindt zijn/haar weg naar de “polen” van het Zwarte gat en wordt vervolgens met behoorlijk bruut geweld in de vorm van zogenaamde “jets”  weer terug de intergalactische ruimte “ingespuugd”!!

Een van die ozo kenmerkende “handtekeningen” van de aanwezigheid van een aktief zwarte gat en dus ook van het superzware zwarte gat in M87,   die zogenaamde “Jets”dus,  zijn redelijkerwijze binnen het bereik van een middelgrote amateurtelescoop…EN…dat één van die jets ook met een “huis, tuin en keuken-amateurtelescoop” uit de lucht te plukken is, dat weet “onze man in Princeton”…Robert Dijkgraaf…. sinds een weekje of wat nu ook,  toen Arie de opname van Paul aan hem liet zien tijdens ons meest recente uitstapje naar die bewuste persconferentie te Brussel.

Tja…..goed voorbeeld doet goed volgen….en….oh joy oh joy…ik heb “em” nu dus ook..joepie de p…!!!!

Ok….ere wie ere toekomt…op de opname van paul is ie een stukkie duidelijker zichtbaar.. maarre…”.hebben is hebben”…EN…. het fotograferen van de jet van M87 was dan ook niet het hoofddoel van deze specifieke astrofoto-expeditie mijnerzijds. Dat was vooral toch  het leren omgaan met mijn nieuwbakken volgspeelgoedje, het makkelijk vinden van een volgster maar VOORAL…het zien te verkrijgen van retestrak ronde sterpuntjes. Welnu…..dat laatste is,  me dunkt, zeker uitnemend goed gelukt!!

Close up van M87 met links boven zichtbaar één van de twee jets

Afgezien van de plezante nieuwbakken volgmethode is het voor de rest wat deze opname van M87 betreft allemaal braaf bij het oude gebleven. 20cm F6 Newton/EQ6/Canon 1000D/6x5minuten…darks/flats…deepsky stacker/photoshop.

 

Zo…..dat was het dan weer voor deze keer en bij deze U allen nog een zeer prettige voortzetting van deze fraaie koningsdag toegewenst….!!!

 

Share
Over Jan Brandt

Comments

  1. Wowie Jan, jij hebt daar eventjes dé jet van M87 op de gevoelige plaat vastgelegd, de energierijke straalstroom die ontspringt vanuit het 6,5 miljard zonsmassa wegende zwarte gat in het centrum van het elliptische stelsel. Super gedaan hoor! Het is dat Paul je al was voorgegaan, anders had ik nu direct even met Robbert Dijkgraaf in Princeton gebeld om ‘m dit nieuws door te geven. 😀 Mooie aanwinst die Lacerta Mgen, da’s wel zeker. Ik heb de foto overigens gelijk even geplaatst in de header op de homepage. Een fraaie plaat!

    • Jan Brandt zegt

      Arieeeeee….mijn welgemeende dank voor je plezante response tussen al je drukke werkzaamheden door op het AIPC..hihi!!

  2. Jan ik ben trots op je. Maar eehh, volgkijker en kruidraadoculair in de oude maas mikken? Wel een beetje duurzaam doen hoor. Wegeven, verkopen, recycelen of naar de gemeente brengen.

    • Jan Brandt zegt

      Als jij dan nah gewoon met je schepnetje langs diezelfde oude Maas gaat zitten, wie weet vang je dan nog wat…..volgkijker-scholletje of een lekkere sappige kruisdraad-paling..!!!

  3. Olaf van Kooten zegt

    De jet van M87 is veel te zwak om door amateurs…..oh nee, toch niet! Dit is best wel een beetje spectaculair te noemen!

Laat een antwoord achter aan Angele van Oosterom Reactie annuleren

*