Impressie van de straling van een radioflitser dat bij de aarde arriveert. Credit: CSIRO/Dr Andrew Howells.
Ze worden Fast radio bursts (FRB’s) genoemd, snelle radioflitsen en ze zijn voor het eerst waargenomen in 2007 door Duncan Lorimer en z’n student David Narkevic met een radiotelescoop in Australië. De term ‘snel’ is zeker van toepassing, want ze duren slechts een fractie van een milliseconde tot een paar milleseconden. Er zijn tot nu toe 85 radioflitsen waargenomen en het overgrote deel ervan is eenmalig, één korte, zeer intense uitbarsting van radiolicht en daarna taal noch teken van de bron. Slechts twee radioflitsers zijn repeterend, waar vaker uitbarstingen van worden waargenomen, FRB 121102 en FRB 180814. Van FRB 121102 is de exacte locatie aan de hemel bekend, maar van al die eenmalige radioflitsers was dat niet het geval. Tot nu toe tenminste, want onlangs zijn sterrenkundigen er voor het eerst in geslaagd om óók van een eenmalige radioflitser de exacte positie aan de hemel vast te stellen.
Enkele van de radioschotels van ASKAP.
Met de ‘Australian Square Kilometer Array Pathfinder’ (ASKAP), een uit 12 radioschotels (volgend jaar 36) bestaande interferometer in West-Australië, zijn ze erin geslaagd om van FRB 180924 ook de positie vast te stellen. Met ASKAP kunnen ze grote delen van de hemel in 3D in één keer bekijken en door de antennes allemaal dezelfde kant uit te laten kijken kunnen ze nauwkeurig de positie van uitbarstingen vaststellen, ook van snelle radioflitsen zoals nu blijkt. FRB 180924 vond plaats op 24 september 2018 en dankzij ASKAP, vervolgwaarnemingen met de Very Large Telescope (VLT) in Chili en de Keck II en Gemini South telescopen op Hawaï én de eerder verzamelde gegevens van de Dark Energy Survey (DES) kon FRB 180924 gelokaliseerd worden.
De bron bleek gelegen te zijn in het sterrenstelsel DES J214425.25-40540081, gelegen op 3,6 miljard lichtjaar van de aarde. FRB 180924 vond plaats op 13.000 lichtjaar afstand van het centrum van DES J214425.25-40540081. En dat was best wel een verrassing, want het is een compleet ander soort sterrenstelsel dan het bronstelsel van FRB 121102. Die laatste vond plaats in een dwergstelsel met een hoge mate van stervorming en met een sterk magnetisch plasma (een soort stelsel waar ook vaak superheldere supernovae en gammaflitsers voorkomen), maar het stelsel waarin FRB 180924 plaatsvond is een groot spiraalstelsel zónder magnetisch plasma, dat 30 keer zo helder is als een gemiddeld dwergstelsel en dat een lage graad van stervorming heeft, een stelsel vergelijkbaar met de Melkweg.
Het sterrenstelsel DES J214425.25-40540081. In de rode cirkel de plek waar de radioflits vandaan kwam. Credit: ESO/VLT.
Dat zou kunnen betekenen dat er twee soorten van radioflitsers zijn, die elk in een bepaald soort omgeving kunnen ontstaan, maar het zou ook kunnen zijn dat er maar één soort is, die in verschillende galactische omgevingen kan ontstaan. Wát precies zo’n radioflitser veroorzaakt is nog niet duidelijk, maar men heeft het vermoeden dat het gaat om uitbarstingen van magnetars, neutronensterren met een zeer sterk magnetisch veld. In Science verscheen gisteren een vakartikel over de waarnemingen gedaan aan FRB 180924.
Bron: Astrobites + Gizmodo.
