28 maart 2024

Sterrenkundigen hebben weer een look-a-like van Tabby’s Ster ontdekt, HD 139139

Impressie van de Kepler ruimtetelescoop. Credit: NASA and JPL-Caltech

Vorig jaar hadden we al een ster wiens lichtdips lijken op die van de beroemde Tabby’s Ster (a.k.a. Boyajian’s Star / KIC 8462852), dat was VVV-WIT-07, en nu is daar opnieuw zo’n look-a-like van Tabby’s Ster: HD 139139. Deze ster van spectraalklasse G (net als de zon), die ook wel bekend is als EPIC 249706694, staat op 350 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Slang en waarnemingen met de (inmiddels uitgeschakelde) Kepler ruimtetelescoop, gedaan tijdens z’n K2 missie, laten zien dat de ster, die feitelijk deel uitmaakt van een dubbelstersysteem, onverklaarbare dips in z’n lichtsterkte heeft. Andrew Vanderburg (University of Texas in Austin, VS) en z’n team doken in de gegevens van Kepler en daaruit kwam naar voren dat gedurende een waarneemperiode van 87 dagen in de lichtcurve van HD 139139 maar liefst 28 dips voorkwamen, die tussen de 45 minuten en 7,5 uren duurden en die op onregelmatige tijden voorkwamen (zie de afbeelding hieronder).

De lichtcurve van EPIC 249706694/HD 139139. Credit: S. Rappaport

In eerste instantie werd gedacht aan instrumentele fouten, maar nadere analyse laat zien dat de dips echt zijn. Het zou kunnen dat er ergens tussen de 14 en 28 exoplaneten rondom HD 139139 draaien, en al de lichtdips zouden dan veroorzaakt zouden worden door exoplaneten die net iets groter dan de aarde zijn, maar dat lijkt erg onwaarschijnlijk. Het zou ook kunnen dat HD 139139 omgeven is door een gordel van uiteengevallen planetoïden, maar die zouden dan toevallig allemaal puinwolken van dezelfde grootte en dichtheid moeten uitstoten en ook dat lijkt niet waatschijnlijk. Laatste verklaring is dat enorme zonnevlekken op de ster zelf de oorzaak zijn, maar ook dat lijkt niet waarschijlijk, want zulke vlekken verschijnen en verdwijnen niet op tijdschalen van enkele uren. Kortom, wat blijft er over als verklaring? Een Dyson sfeer van een Kardashev type II wellicht?

Voorstelling van een Dyson sfeer rondom een ster (Credit: Daniëlle Futselaar).

Hier het vakartikel over de waarnemingen aan HD 139139. Bron: Scientific American.

Share

Comments

  1. ..28 dips voorkwamen, die tussen de 45 minuten en 7,5 uren duurden en die op onregelmatige tijden voorkwamen..,
    hoe rijmt dat met een Dyson sfeer
    is die dan zo onregelmatig ?
    energie van een zon opvangen zou toch op zijn minst..op een stabiele manier gebeuren..

    • Die suggestie moet je maar niet al te serieus nemen.

    • Obelix zegt

      Als die Dyson-sfeer compleet en regelmatig door de samenleving om haar ster is gebouwd, zou je geen dipjes zien, maar een continuë dip…
      Maar je kan je ook voorstellen dat een dergelijke sfeer nog niet af is, in aanbouw, of dat er gewoonweg niet voldoende bouwmateriaal is. Stel dat ze wel een open raster om hun ster hebben gebouwd, maar nog niet alle oppervlakken in dat raster hebben bezet met zonnepanelen: dat dat een onregelmatige vorm heeft, dan wordt voor ons het licht ook onregelmatig vervormd, terwijl zij wel continue stroom hebben….

      Groet, Paul 🙂

  2. Etienne Durinck zegt

    Iedereen zijn gokje dan maar. Zou er een ster kunnen bestaan (of meerdere) die in feite te weinig brandstof aan boord hebben om zonder die dips te kunnen blijven schijnen ? Zou meteen wel eens de verklaring kunnen zijn. Een mogelijkheid waarmee men tot hiertoe blijkbaar geen rekening heeft gehouden.

  3. Etienne Durinck zegt

    Of misschien anders gezegd : Een tot hiertoe onbekend sterrentype maar dat er wel degelijk is. Brandstof arme sterren ?

    • Sterren met te weinig brandstof aan boord kennen we. Dat zijn:
      – rode reuzen
      – bruine dwergen (te licht voor fusie van gewoon waterstof)
      – zwaardere sterren vlak voor ze supernova gaan.

      Dipjes in de lichtsterkte zijn niet zonder meer verklaarbaar door gebrek aan brandstof.

      Andersom kan wel: sommige rode reuzen geven een zogeheten heliumflits als ze helium gaan fuseren en een gebrek aan waterstof zet die rode-reus-fase in gang. En witte dwergen kunnen een nova produceren na externe toevoer van waterstof via een partner, in een dubbelstersysteem, de witte dwerg zelf heeft zijn waterstof al opgemaakt.

      Ik kan natuurlijk niet uitsluiten dat er nog onbekende stertypes bestaan, maar met wat we weten over fusie en sterevolutie zal het niet meevallen een proces te beschrijven dat dips in de lichtsterkte veroorzaakt waarbij te weinig waterstof de oorzaak is, terwijl er dus geen rode reus of supernova wordt gevormd. En dat die sterren dan ook weer teruggaan naar hun normale lichtsterkte.

      • Etienne Durinck zegt

        De stoffen waaruit deze sterren bestaan zouden wel eens heel ongewoon kunnen zijn en zo ook de verhoudingen waarin deze stoffen voorkomen. Zelfs heel ver afwijkend van al het momenteel gekende.

        • Da’s wel wat makkelijk. “Het kunnen wel onbekende en ongewone dingen zijn” is niet toetsbaar en is ook geen verklaring.

      • Ik zou een rode reus niet willen kenschetsen als een ster met te weinig brandstof. Hij verbrandt geen waterstof (zoals onze zon), maar helium en dat is zijn brandstof. Het tempo waarin dat gebeurt is alleen veel hoger dan die waterstofverbranding, dus zo’n fase van een rode reus duurt korter dan van de zon. Vergelijk het met een Formule 1 wagen, die veel meer brandstof aan boord heeft dan een Toyota Hybride, maar er toch in anderhalf uur doorheen is, terwijl die Toyota er dagen over kan doen. Een bruine dwerg heeft ook geen tekort aan brandstof (waterstof genoeg), alleen is z’n massa te weinig om een temperatuur te krijgen die hoog genoeg is om tot fusie over te gaan. Nou ja, in die zin heeft ‘ie een tekort aan brandstof (lees: massa). En sterren die kaboem gaan als supernova zijn tot de vorming van ijzer gekomen en verdere fusie kan niet meer, dan implodeert de kern en exploderen de buitenlagen. Ik weet niet of je dat een een tekort een brandstof kan noemen.

        • Ik schreef dit in de context van het vorige bericht dat oppert dat de ster uit het artikel wellicht verklaarbaar is door te stellen “te weinig brandstof”. Ik schets daarom de mij bekende scenario’s van wat er kan gebeuren als een sterachtig object te weinig brandstof heeft, in de ruime zin van het woord.

          Uiteraard zijn er betere omschrijvingen voor deze voorbeelden dan “te weinig brandstof” maar toch zijn dit 3 voorbeelden van wat er gebeurt als een ster geen waterstof of iets anders kan fuseren en bij geen van deze voorbeelden past de ster uit het artikel.

  4. Etienne Durinck zegt

    Gewoon een gokje. Zou dit ooit al gebeurd zijn ? Stel je hebt een zon. Zowat de helft zo groot dan de onze. En in de nabijheid van die zon heb je een gasreus; Zowat tien Jupiters groot. En die twee komen in botsing met elkaar. Dan vraag ik mij af : Wat voor een zon krijgen we dan nadien te zien ? Ik heb alvast geen flauw idee.

  5. Obelix zegt

    Als die Dyson-sfeer compleet en regelmatig door de samenleving om haar ster is gebouwd, zou je geen dipjes zien, maar een continuë dip…
    Maar je kan je ook voorstellen dat een dergelijke sfeer nog niet af is, in aanbouw, of dat er gewoonweg niet voldoende bouwmateriaal is. Stel dat ze wel een open raster om hun ster hebben gebouwd, maar nog niet alle oppervlakken in dat raster hebben bezet met zonnepanelen: dat dat een onregelmatige vorm heeft, dan wordt voor ons het licht ook onregelmatig vervormd, terwijl zij wel continue stroom hebben….

    Groet, Paul 🙂

  6. Leo vuyk zegt

    ook deze ster
    Zal volgens Q.FFF.Theory een overmaat aan koele starspots hebben.

    • Etienne Durinck zegt

      Die overmaat aan koele starspots. Het is hier dan maar de vraag hoe deze zijn kunnen ontstaan. En dat er dus duidelijk meerdere zonnen zijn die dit vertonen.

  7. Wouter zegt

    Ik zit te denken aan een stofwolk die tussen ons en de ster doorschuift, een beetje zoals schapenwolken voor de zon.

    Dan zou de stofwolk wel een beetje ‘geklonterd’ moeten zijn. Afhankelijk van de relatieve afstanden van de ster en de stofwolk tot de aarde lijkt me dat verenigbaar met de tijdschaal en de onreglmatigheid van de dips.

    Maar ik vermoed dat dergelijk stof ook wel een of andere signatuur in het spectrum achterlaat waar astronomen vast al naar gezocht hebben.

    Fascinerend, hoop dat we er binnenkort een keer achter gaan komen wat nou de verklaring is.

Laat een antwoord achter aan Etienne Durinck Reactie annuleren

*