14 december 2024

Oudste protocluster van sterrenstelsels in vroege heelal ontdekt, het ‘Hof van de Koningin’

De protocluster van twaalf sterrenstelsels in het vroege heelal. Credit: NAOJ/Harikane et al

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft gebruikmakend van de grote telescopen van Subaru, Keck en Gemini – allemaal gelegen op Hawaï – een groepje van twaalf sterrenstelsels ontdekt in het sterrenbeeld Walvis (Cetus), dat al 13 miljard jaar geleden bestond. Dat betekent dat dit groepje al 800 miljoen jaar na de oerknal bestond, toen het heelal nog maar 6% van z’n huidige leeftijd had. Dit betekent dat het op dit moment het vroegst bekende protocluster van sterrenstelsels is – protoclusters zijn de voorlopers van de hedendaagse clusters van sterrenstelsels, die uit wel duizenden sterrenstelsels kunnen bestaan, allemaal gravitationeel verbonden aan elkaar. Eén van de twaalf stelsels is de enorme Lyman-Alpha gaswolk Himiko, die al tien jaar geleden werd ontdekt, genoemd naar een legendarische Japanse koningin. De protocluster wordt daarom het ‘Hof van de Koningin’ genoemd, the Queens Court – catalogusnaam z66OD. Het vreemde is dat Himiko, als grootste van de twaalf stelsels, niet in het midden van de cluster ligt, maar juist aan de rand. In die zin is er ook wel een gelijkenis met die Japanse koningin, die ook ver weg gelegen van haar onderdanen woonde.

Driedimensionale kaart van sterrenstelsels die met de drie telescopen zijn bestudeerd. De rode pijl wijst naar de nu ontdekte protocluster. Credit: NAOJ/Harikane et al.

De vorige recordhouder protocluster qua leeftijd was de Subaru Deep Field (SDF) in het sterrenbeeld Haar van Berenice (Coma Berenice), die 100 miljoen jaar dichterbij de aarde staat. Het Hof van de Koningin blijkt een enorme productiesnelheid van sterren te hebben, wel vijf keer hoger dan in andere sterrenstelsels van dezelfde massa in het vroege heelal. Op 30 september zal dit vakartikel verschijnen in The Astrophysical Journal over de ontdekking van dit protocluster. Bron: Subaru.

Share

Comments

  1. Robert Heijd zegt

    Als ik op de bovenste foto kijk, aangenomen dat de rode stipjes de stralingsbronnen zijn met de extreme roodverschuiving, heb ik nou niet het idee dat ze dicht genoeg bij elkaar liggen om een gravitationeel verbonden protocluster te vormen. Ook doet het mij als onmogelijk aan om op die afstand gravitationele binding aan te tonen. Maar goed, ik ben dan ook maar een amateurtje.

  2. Begrijp ik het goed dat het om een cluster gaat met de afmeting van zo’n 1 miljard jaar groot dat al 800 miljoen jaar na de oerknal bestond?

    • Het afgebeelde gebied op de eerste foto is 24 x 24 boogminuten en het zijn zijden van 198 miljoen lichtjaar. Binnen dat gebied kunnen die stelsels elkaar aantrekken. De ingezoomde vierkantjes zijn 16 x 16 boogseconden, met zijden van 2,2 miljoen lichtjaar.

      • Henk Druiven zegt

        Dan heb ik hartklep op https://m.phys.org/news/2019-09-oldest-galaxy-protocluster-queen-court.html fout begrepen.
        Hier staat: Interestingly, one of the 12 galaxies in z66OD was a giant object with a huge body of gas, known as Himiko, which was found previously by the Subaru Telescope in 2009. “It is reasonable to find a protocluster near a massive object, such as Himiko. However, we’re surprised to see that Himiko was located not in the center of the protocluster, but on the edge 500 million light-years away from the center.” said Masami Ouchi, a team member at the National Astronomical Observatory of Japan and the University of Tokyo, who discovered Himiko in 2009.

      • Tsja, dat is wel vreemd ja. Geen idee welke bron nou correct is. Subaru zou toch het meest direct verbonden moeten zijn. Henk, met je hartklep is niets aan de hand hoor. 😀

        • De Bron van Subaru, waar jij naar verwijst, bevat precies letterlijk dezelfde tekst als de link waar Henk Druiven naar verwijst… alleen staan in de link van Henk dat nulletje extra: 50 wordt 500 miljoen lj. De zetduivel is hier kennelijk aan het werk gegaan. 😀

          Tja beide artikelen hebben het over een gebied van 198 Miljoen lj in het vierkant, waar ‘die Japanse Koningin’ deel van uitmaakt… met 50 Mlj afstand sta ze niet in het centrum, maar met 500 Mjl staat ze niet eens ‘op de foto’…
          Me dunkt dat wel duidelijk is welke tekst dan correct is. 😉

          Groet, Paul

          • Ha, probleem opgelost. Dank je!

          • Robert Heijd zegt

            Volgens Wikipedia is een cluster een gravitationeel verbonden hoeveelheid sterrenstelsels van minstens 50 stuks met een gemiddelde doorsnee tussen 2 en 10 Mpc.

            ( https://en.wikipedia.org/wiki/Galaxy_cluster#Basic_properties )

            Omdat 1 parsec ongeveer 3,26 lichtjaar is, is een cluster dan zo’n 6,5 tot 32,6 miljoen lichtjaar in diameter. Dat is dus een stuk kleiner dan wat op de foto is weergegeven, welk overigens ook geen vierkant is.

            Ook vind ik de conclusie dat deze sterrenstelsels 5 maal zo een hevige sterproductie hebben, gezien de minimale ontvangen straling, echt opmerkelijk. Hé lekker, ff kritiek leveren 🙂

Speak Your Mind

*