Hoe de eerste foto van een zwart gat tot stand kwam

Afgelopen vrijdag (1 november) was Raquel Fraga-Encinas te gast bij sterrenkundevereniging Chr. Huygens in Papendrecht om daar een lezing te geven over de allereerste foto van een zwart gat. Dat ging over de (inmiddels) beroemde foto van het zwarte gat in het centrum van het elliptische sterrenstelsel M87, het zwarte gat M87* (alias Powehi), die met de Even Horizon Telescope (EHT) gemaakt is. Het was voor mij een druk weekend (o.a. halve marathon zondag van de Drechtstedenloop in de druilerige regen), dus vandaar dat ik er nu pas toe kom kort verslag te doen van de lezing.

De EHT is een radiotelescoop, die feitelijk bestaat uit acht over de gehele wereld verspreid staande telescopen ^[1]Dat zijn de Submillimeter Telescope in Arizona, het Atacama Large Millimeter Array en het Atacama Pathfinder Experiment in Chili, het Submillimeter Array en de James Clerk Maxwell Telescope in … Lees verder , werkend volgens het principe van de Very Long Baseline Interferometry (VLBI). Zoals Fraga in haar zeer boeiende lezing schetste is de ‘aperture synthesis’, die gebruikt wordt bij de VLBI, ontwikkeld door de Britse radiosterrenkundige Martin Ryle. Het is een techniek die niet alleen in de sterrenkunde wordt toegepast, maar ook in andere sectoren, zoals de medische wereld bij tomografie en CAT scanning.

Bekijk meer

Did you know?! Sir Martin Ryle, an astronomer, invented “aperture synthesis”, a technique to combine signals and increase image resolution. The technology has since been used in medical imaging tools such as CAT scans, MRIs, and PET.
More: https://t.co/iKfi0aHZdN#AstroImpacts pic.twitter.com/BPmy4i6Dkv

— EAO (@eao_jcmt) October 29, 2019

Fraga is sterrenkundige bij de Radboud Universiteit, waar ze werkt in het team van Heino Falcke, die één van de initiatiefnemers is geweest van de EHT. Het team achter de EHT is een samenwerkingsverband van meer dan 300 sterrenkundigen ^[2]… die afgelopen weekend in de VS de 2020 Breakthrough Prize in Fundamental Physics uitgereikt kregen. en op 10 april dit jaar maakten ze via verschillende persconferenties, die tegelijk werden gehouden, hun eerste resultaat bekend, een foto van de fotonengordel rond de waarnemingshorizon van het superzware zwarte gat en van de schaduw van die horizon van het 6,5 miljard zonsmassa zware zwarte gat M87*.  Die foto kwam niet zo maar tot stand en het duurde ná de vijf opnamedagen in 2017 meer dan een jaar hard werken van correleren en calibreren van de verzamelde data (zie afbeelding hieronder).

 

Dat op 10 april géén foto werd gepresenteerd van het superzware zwarte gat Sgr A* in het centrum van ons Melkwegstelsel, maar wel van het zwarte gat M87, kwam best wel als een verrassing voor velen, een verrassing die ook heel lang en heel goed geheim is gehouden door de 347 EHT-wetenschappers. Fraga legde uit waarom het M87* werd die als eerste werd gefotografeerd en niet Sgr A*. Dat kwam door het grillige karakter van Sgr A*, die zo dichtbij ons staat (27.000 lichtjaar versus 55 miljoen lichtjaar voor M87), dat alle activiteit in z’n omgeving tot veel meer ‘fuzzyness’ leidt, wazige, blurred foto’s. Dat men nu bezig is om van Sgr A geen foto te maken, maar een video, was al eerder bekend, maar Fraga wilde geen enkel tipje van de sluier daarover oplichten – niet echt verrassend, haha…

Afijn, alle details van de lezing zal hier verder niet geven, maar laat ik afsluiten met de melding dat ik het een zeer leerzame en boeiende lezing vond. Als de foto/video van Sgr A* gepubliceerd is (hetgeen in ieder geval dit jaar niet zal gebeuren, verzekerde Fraga ons) dan zullen we haar weer vragen een lezing daarover te verzorgen.