29 maart 2024

Zeer ver verwijderd stoffig stervormingsstelsel ontdekt door ALMA

Impressie van BAMBO-9, zoals die er in zichtbaar licht uit zou zien. Credit: NRAO/AUI/NSF, B. Saxton

Sterrenkundigen hebben gebruikmakend van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili een zwaar en met stof omhult sterrenstelsel ontdekt dat al 970 miljoen jaar na de oerknal bestond. Het stelsel heet MAMBO-9 en het is het verst verwijderde stoffige stervormingstelsel dat zonder hulp van een zwaartekrachtlens is waargenomen. Stervormingstelsel zijn sterrenstelsels met een hoge productie aan sterren, véél meer dan in sterrenstelsels zoals het Melkwegstelsel. Komen er gemiddeld in ons Melkwegstelsel per jaar drie zonsmassa aan nieuwe sterren bij, in stervormingsstelsels kan dat wel een paar duizend zonsmassa per jaar zijn. Dergelijke stervormingsstelsels in het vroege heelal zijn eerder ook al ontdekt, zoals het stelsel genaamd SPT0311-58. Die staat zelfs nog verder weg dan MAMBO-9, SPT0311-58 kwam al 780 miljoen jaar na de oerknal voor. Ook die laatste werd met ALMA waargenomen. Alleen was er voor SPT0311-58 een gravitatielens of zwaartekrachtlens aan te pas, een tussen dat stelsel en de aarde liggende (cluster van) sterrenstelsel(s), die de ruimte kromt en het licht van het er achter liggende stelsel versterkt. Bij MAMBO-9 was géén zwaartekrachtlens nodig, die werd direct zonder dat de natuur te hulp schoot waargenomen met ALMA.

Het radiobeeld van MAMBO-9 gemaakt door ALMA. Credit: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO), C.M. Casey et al.; NRAO/AUI/NSF, B. Saxton

Het licht van MAMBO-9 werd al tien jaar geleden waargenomen met het Max-Planck Millimeter BOlometer (MAMBO) instrument op de IRAM 30-meter telescoop in Spanje en de Plateau de Bure Interferometer in Frankrijk. Toen kon men echter nog niet de afstand er naar toe bepalen. Met ALMA kon men dat wel. MAMBO-9 bestaat uit twee delen, die bezig zijn om samen te voegen tot één stelsel. Het heeft zeer veel gas en stof, wel tien keer zo veel als de de massa van alle sterren in het Melkwegstelsel. MAMBO-9 heeft het grootste deel van dat gas en stof nog niet in sterren omgezet, daar is ‘ie als sterrenfabriek nog mee bezig.

#WAWUA – ALMA is a timemachine! from NRAO Outreach on Vimeo.

Hier is het vakartikel over de recordhouder, verschenen in The Astrophysical Journal. Bron: NRAO.

Share

Speak Your Mind

*