29 maart 2024

Betelgeuze is flink afgenomen in helderheid – een voorbode dat ‘ie als supernova explodeert?

Betelgeuze in Orion, aangegeven met een pijl. Credit: Wikipedia / Zwergelstern

Er is iets aan de hand met Betelgeuze (Alpha Orionis), de rode reuzenster in het sterrenbeeld Orion. Sinds oktober is ‘ie namelijk een flink stuk afgenomen in helderheid. Het is al lang bekend (sinds Sir John Herschel in 1836 ’t voor het eerst zag) dat Betelgeuze een veranderlijke ster is, een halfregelmatige veranderlijke met een primaire periode van 420 dagen en daar doorheen periodes van 5-6 jaren en 100-180 dagen. Z’n helderheid kan variëren tussen magnitude 0,2 (dan is hij iets helderder dan Rigel, Beta Orionis, de blauwe superreus, ook in Orion) en 1,3 (dan is hij vergelijkbaar met Bellatrix, Gamma Orionis, óók in Orion te vinden). In oktober was Betelgeuze nog ongeveer 0,5m, maar sinds die tijd is ‘ie flink in helderheid afgenomen en is die helderheid volgens sommige berichten het laagst in vijftig jaar.

[Hier nog een reeks tweets met een update over de helderheid van Betelgeuze]

Betelgeuze is een rode superreus, die ongeveer 640 lichtjaar van de aarde af staat. Hij is ongeveer 20 keer zo zwaar als de zon en z’n straal is ongeveer 900 keer die van de zon. Hij is amper tien miljoen jaar oud, véél jonger dus dan de zon, die 4,5 miljard jaar oud is. Maar da’s ook meteen het bijzondere van Betelgeuze: hij verbrandt z’n helium in de kern en waterstof in de buitenlagen in een zeer hoog tempo en hij stevent dan ook af op een explosief einde als supernova. De veranderlijkheid van Betelgeuze wordt veroorzaakt door z’n atmosfeer, die sterk in omvang kan toenemen en afnemen. Hieronder zie je een foto van het oppervlak van Betelgeuze, gemaakt met de ALMA telescoop in Chili.

Betelgeuze gefotografeer met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Duidelijk is te zien dat ‘ie wat afgeplat is en een enorme heldere vlek heeft. Credit: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/E. O’Gorman/P. Kervella

De grote vraag is nu of de plotselinge afname in helderheid een voorbode is van dat explosieve einde, een type II supernova, waarbij de kern implodeert tot neutronenster of zwart gat en de buitenlagen worden weggeblazen. Eigenlijk kan niemand daar iets over zeggen, maar ergens tussen nu en 100.000 jaar is de kans groot dat het gebeurt. Als dat het geval is dan krijgen we een felle schijnwerper aan de hemel te zien, met een geschatte helderheid van -12,4 zou Betelgeuze dan feller dan de Volle Maan zijn en hij zou ook bij daglicht zichtbaar zijn.

De helderheid van Betelgeuze tussen 2007 en 2019. In 2009 had ‘ie ook een minimum, maar minder diep dan nu. Andere minima waren in 1927 en 1941. Credit: AAVSO / Bob King.

Lees hier de details over die cataclysmische kaboem, die we dan gaan meemaken. Mocht dat echt gebeuren dan is dat de eerste supernova in onze eigen Melkweg die we waarnemen sinds 1604. Bron: Astroblogger.

Share

Comments

  1. Co van Driel zegt

    Theoretisch kan Betelgeuze al in 1380 ontploft zijn. Dan zien we dat nu pas, na 640 jaar.

    • Klopt, toen hier de zwarte dood in Europa heerste zou Betelgeuze ontploft kunnen zijn.

      • Roger Thijs zegt

        De Zwarte Dood was in 1380 al een tijdje voorbij…Ze heerste in Europa vanaf 1346 ( vanuit Genua, waar ze ” aan land kwam ” en daarna over heel West Europa ) tot 1351 ongeveer, nadat één derde van de toenmalige bevolking was gedecimeerd. In de jaren zeventienhonderd werden er ergens in het zuid oosten van Engeland nog verlaten dorpen gevonden ( of teruggevonden ) die sindsdien compleet waren uitgestorven…Om maar een idee te geven hoe verwoestend de Black Dead tekeer moet zijn gegaan in sommige streken. De natuur daarentegen bloeide weer op als nooit tevoren, en vele dieren die bijna waren uitgestorven kwamen weer in grote getale voor….Tot er weer genoeg mensen waren natuurlijk, en deze keer hadden ze nog vernietigender wapens….. Maar ook nog een vraag: als Betelgeuze zou exploderen en een nova worden, bestaat er dan een kans dat de Aarde ook zou getroffen kunnen worden door de vrijgekomen straling en de atmosfeer zou verstoren ?

  2. Roger Thijs zegt

    De Zwarte Dood was in 1380 al een tijdje voorbij…Ze heerste in Europa vanaf 1346 ( vanuit Genua, waar ze ” aan land kwam ” en daarna over heel West Europa ) tot 1351 ongeveer, nadat één derde van de toenmalige bevolking was gedecimeerd. In de jaren zeventienhonderd werden er ergens in het zuid oosten van Engeland nog verlaten dorpen gevonden ( of teruggevonden ) die sindsdien compleet waren uitgestorven…Om maar een idee te geven hoe verwoestend de Black Dead tekeer moet zijn gegaan in sommige streken. De natuur daarentegen bloeide weer op als nooit tevoren, en vele dieren die bijna waren uitgestorven kwamen weer in grote getale voor….Tot er weer genoeg mensen waren natuurlijk, en deze keer hadden ze nog vernietigender wapens….. Maar ook nog een vraag: als Betelgeuze zou exploderen en een nova worden, bestaat er dan een kans dat de Aarde ook zou getroffen kunnen worden door de vrijgekomen straling en de atmosfeer zou verstoren ?

  3. De ‘link’ met gebeurtenissen hier ruim 600 jaar geleden is wel aardig, maar daarmee wordt (bijna) de suggestie gewekt dat de ontploffing van een ster daar, hier tot gevolg had dat er een vreeslijke ziekte huis kon houden.
    Ik vraag me dan ook af of de auteur misschien net als onze middeleeuwse voorouders, geloofd dat Kometen eveneens slecht nieuws aankondigen: ziekten, hongersnoden, de dood van koningen en de val van (wereld-)rijken…. 😕 😛

    De (diepere) bron van het getoonde diagram kan ik helaas niet vinden.
    Ik begrijp dat de data afkomstig is van schattingen van (amateur) astronomen. Of zij dat op het oog doen, of daar apparatuur voor hebben(hoezo dan schattingen?), maar in de vorige winter was er ook al één meetpunt (dip) van ruim 1,5 … nog minder helder dan nu!
    Me dunkt dat ‘Astroblogger Bob’ ons wel met een merkwaardig en onduidelijk grafiekje het riet in stuurt. 🙂

    [ De jaarlijkse periode zonder waarnemingen zijn uiteraard, in de zomer, Als Orion achter de zon verborgen is. We moeten maar hopen dat de instorting van Betelgeuze niet in onze zomer plaatsvind. Dan zien we in de herfst pas, dat er niks meer rest. 🙁 { Is Orion (de jager) zijn linker schouder kwijt… }

    @Arie
    In de Blog schrijf je dat Betelgeuze in zijn kern Helium verbrandt. Op Wikipedia zag ik staan dat de laatste ca. 400 jaar van een reuzenster er Koolstof wordt verbrand.
    Mijn vraag is, zouden we dan ook kunnen zien aan het uitgezonden licht? Of zijn de lagen Helium-fusie en Waterstof-fusie daarom heen veel te dicht… Dat er geen specifieke foton en/of neutrino informatie te detecteren valt. 😕

    Groet, Paul

    https://nl.wikipedia.org/wiki/Sterevolutie

    NB
    – Stel dat Betelgeuze inderdaad midzomer Supernova gaat, zijn er dan ook wetenschappelijke satellieten die ver genoeg bij ons vandaan – uit de ‘schaduw’ van de zon zijn, dat de supernova wel degelijk wordt waargenomen, of komen we dan inderdaad pas op de hoogte als het herfst wordt?
    – En zou er nog bv gammastraling langs de zon sijpelen, wat ons iets informatie verschaft? 😕

    • Paul, schattingen van de tijd dat Betelgeuze nog in z’n fase van kern-heliumverbranding te gaan heeft lopen van 10.000 tot 100.000 jaar. Hij heeft z’n eerste zogeheten ‘dredge-up’ achter de rug, een onrustige periode met mixen van verschillende lagen nadat hij de hoofdreeks van het Herzsprung-Russel diagram verlaten heeft. Zoals je zegt duurt die periode van kern-koolstofverbranding een paar honderd jaar, maar ik denk niet dat die periode al bereikt is (ergo: dat van die supernova binnenkort zal ook erg onwaarschijnlijk zijn). Meer info: https://en.wikipedia.org/wiki/Betelgeuse#After_core_hydrogen_exhaustion

Speak Your Mind

*