De strijd tussen materie en antimaterie werd 14 miljard jaar geleden uitgevochten en materie won. Hoe kwam dit en waarom is er niet meer antimaterie aangetroffen in het heelal? Een groot internationaal team van theoretisch natuurkundigen verbonden aan het Japanse Kavli Instituut (IPMU) heeft een nieuwe theorie voorgesteld, welke deze imbalans tussen materie en antimaterie mogelijk zou kunnen verklaren en ook hoe men hier direct bewijs van zou kunnen vinden. Het wetenschappelijk artikel is getiteld; ‘Testing the Seesaw Mechanism and Leptogenesis with Gravitational Waves’ door Jeff A. Dror, Hitoshi Murayama e.v.a. en verscheen in januari j.l. in Physical Review Letters. *
Anti-materie
Miljarden jaren geleden, kort na de oerknal, rekte de kosmische inflatie de kleine kiem van ons universum uit en transformeerde energie in materie. Natuurkundigen denken dat inflatie aanvankelijk dezelfde hoeveelheid materie en antimaterie heeft gecreëerd, die elkaar bij contact vernietigden. Maar toen gebeurde er iets waardoor materie de overhand kreeg en waardoor alles wat we kunnen zien en aanraken tot stand kon komen, sterren, de aarde, wijzelf.
Antimaterie daarentegen lijkt zeer zeldzaam en wordt bijvoorbeeld gevormd tijdens een krachtige zonnevlam, of verder weg als sterren opgeslokt worden door zwarte gaten. We kunnen deze zeldzaamheid gelukkig prijzen, antimaterie vernietigt alle materie waar het mee in aanraking komt in een explosieve uitbarsting van alle ingesloten energie, met als resultaat dat wij er niet zouden zijn. Antimaterie is echt anti-materie.
Ons eigen bestaan suggereert dat antimaterie op de een of andere manier in materie veranderd moet zijn. Het probleem is dat materie en antimaterie, behept met tegengestelde elektrische ladingen niet zomaar van ’team’ kunnen wisselen. Alle (anti)materie behalve de neutrino. Deze subatomaire, elementaire deeltjes zijn de enige bekende fundamentele deeltjes die een neutrale elektrische lading bezitten (net als een foton of Z-boson, maar i.t.t. deze bosonen is de neutrino een fermion, het bezit iets massa**). Aangezien het tegenovergestelde van nul nog steeds nul is, kunnen neutrino’s hun eigen antideeltjes zijn. Dat betekent dat neutrino’s van ’team’ hadden kunnen wisselen, met een beetje hulp van het universum dat een faseovergang onderging.
Het team zegt hierover: “Een theorie is dat het heelal ongeveer een miljoen jaar na de oerknal afkoelde en een faseovergang onderging, een gebeurtenis die lijkt op hoe kokend water vloeistof in gas verandert. Wanneer een bepaald metaal wordt gekoeld tot een lage temperatuur, verliest het de elektrische weerstand volledig door een faseovergang en wordt het een supergeleider. Net als bij een supergeleider, heeft dit proces in het vroege heelal mogelijk zeer fijne snaarvormige structuren van magnetische velden gecreëerd. Deze zouden zich door het heelal dringen, als scheuren in ijs zodra water bevriest. Deze structuren zouden in potentie neutrino’s hebben kunnen aansporen hun elektrische ladingen te wisselen – maar tot nu toe is er voor deze structuren nooit direct bewijs gevonden. Dit kan zijn omdat ze zich verder terug in de tijd verbergen dan we kunnen zien.”
Maar Dror en zijn team hebben via theoretische modellen en berekeningen een manier bedacht waarop we deze faseovergang zouden kunnen zien. Het team realiseerde zich dat deze kosmische snaren hoogstwaarschijnlijk rimpelingen in de ruimtetijd zouden veroorzaken: zwaartekrachtgolven. Detecteer deze golven en men kan ontdekken of de theorie waar is. Deze gravitatieafdrukken zouden veel kleiner zijn dan degene die nu gevonden worden bij LIGO en andere detectoren, maar ze zien er ook anders uit, waardoor wetenschappers ze van elkaar zouden moeten kunnen onderscheiden.
Maar toen het team deze hypothetische faseovergang modelleerde onder verschillende temperatuuromstandigheden die tijdens deze faseovergang hadden kunnen optreden, deden ze een bemoedigende ontdekking: in alle gevallen zouden deze kosmische structuren zwaartekrachtsgolven creëren die door toekomstige observatoria, zoals de European Space Agency’s Laser Interferometer Space Antenna (LISA), de Big Bang Observer en het Deci-hertz Interferometer Gravitational Wave Observatory (DECIGO) van het Japanse ruimtevaartagentschap JAXA, gedetecteerd moeten kunnen worden. Bronnen: New Atlas / Kavli IPMU / ScientificAmerican
*https://journals.aps.org/prl/abstract/10.1103/PhysRevLett.124.041804
**F. Close’s boek ‘Antimatter’, Oxford University Press, 2009, hfdst. 7, vat ’the story of the neutrino’ (Close noemt de neutrino de ‘prime suspect voor de imbalans) en de centrale rol die het speelt in de mogelijke verklaring van onze door materie gedomineerd universum kort samen, blz. 121: “Neutrinos have a tiny mass. It is in trying to understand why neutrinos have such trifling (uiterst weinig) masses, that some radical ideas have emerged. A theory is that there are very massive majorana neutrinos awaiting discovery, known as majorons. If they died out the universe now contains their progeny. according to theory they could radiate energy in the form of a ‘Higgs boson’ and turn into a neutrino or an antineutrino. It could do this to any of the three flavors of neutrino, or antineutrino, and there is no reason why it should decay to neutrinos and antineutrinos equally. The progeny of the majorons have made a lopsided (scheef) universe where a handful of excess quarks remain for every ten billion quarks and antiquarks that have disappeared. These survivors cool to form the universe dominated by matter, in which protons are stable (at least on the timescale of 14 billion years) and matter as we know it exists.”
Het japanse Kagra interfero project is sinds feb 2020 ook opgestart. Vreemd dat we van Ligo niets meer horen. https://gwcenter.icrr.u-tokyo.ac.jp/en/archives/1381
Dank voor de aanvulling Nico.
Je moet natuurlijk ook luisteren. Eergisteren, 26 maart, lieten ze weten dat ze O3, hun huidige “observation run”, vervroegd zouden stopzetten, d.i. zowat een maand eerder dan gepland, vanwege de coronacrisis.
Hun laatste ‘event’ (of bekendmaking ervan) dateert van 16 maart, en het gaat om nummer 56 van deze run. Het is niet dat ze in slaap zijn gevallen, een sabbatje hebben ingelast of de spreekwoordelijk brui aan de zaak hebben gegeven.
https://www.ligo.caltech.edu/
https://www.ligo.org/scientists/GWEMalerts.php
https://gracedb.ligo.org/superevents/public/O3/
Is er eigenlijk wel een overschot aan materie?
Dat er evenveel materie als antimaterie zou moeten zijn is aannemelijk. Maar als dat nu net een klein beetje ongelijk verdeeld was over het ene deel van het heelal en de andere deel van het heelal?
Dus met een beetje geluk zitten wij naar ver afgelegen sterrenstelsels te kijken die helemaal niet van materie gemaakt zijn, maar van antimaterie. Of het ligt buiten het voor ons waarneembare heelal.
Ik citeer hierbiij even uit F.Close, Antimatter, Oxford UP, 2009, ‘In the entire universe, as far as we can tell, matter and not antimatter is the norm.’ en Paul Dirac schreef in 1933: ‘We must regard it as an accident that the Earth (and presumably the whole Solar System) contains a preponderance of negative electrons and positive protons. It is quite possible that for some of the stars it is the other way about, these stars being built up mainly of [positively charged electrons] and negative protons.’ Men zou sterren gemaakt van (anti) materie niet van elkaar kunnen onderscheiden.
Dus inderdaad in zoverre het heelal voor ons waarneembaar is, heeft materie de overhand.
“is er eigenlijk wel een overschot aan materie” goeie gedachte… overschot duidt op afval dat overblijft na een (onvolledige) reactie. De zwaartekracht heeft er na de oerknal voor gezorgd dat er overal condensatie optrad dat weer heeft geleidt tot diverse generaties sterren. De vraag is dus of die zwaartekracht op anti-materie hetzelfde effect heeft gehad en of er tijdens of na de BB een fysieke scheiding is ontstaan tussen materie en anti-materie, eventueel buiten ons waarneembare heelal. Jammer dat dit lastig te bewijzen is. Daar is vast wel astronomisch lang over gefilosofeerd door onze wetenschappers 🙂