28 maart 2024

Hubble vindt beste bewijs voor ongrijpbaar middelgroot zwart gat

Impressie van een IMBH die een ster uiteentrekt. Credit: ESA/Hubble, M. Kornmesser.

Zwarte gaten kennen we in diverse klassen van grootte. De meeste zwarte gaten zijn de astrofysische, ontstaan door het ineenstorten van zware sterren of botsen en samensmelten van neutronensterren tot zwart gat. En dan zijn er de superzware zwarte gaten in de centra van sterrenstelsels, die miljoenen tot miljarden keren zo zwaar als de zon kunnen zijn. Daartussen zit nog een middencategorie, de middelgrote zwarte gaten, “intermediate-mass black holes” (IMBH’s), pakweg tienduizenden tot honderduizenden keren zo zwaar als de zon. Daar zijn in het verleden wel vaker exemplaren van aangetroffen (zoals deze in de buurt van Sgr A*), maar met Hubble’s waarneming van een exemplaar in een sterrenstelsel op 800 miljoen lichtjaar afstand is toch wel het beste bewijs gevonden voor het bestaan van de IMBH’s. Het gaat om een bron van röntgenstraling, 3XMM J215022.4-055108 genaamd, kortweg J2150-0551.

Impressie van een IMBH in een dichte, compacte stercluster. Credit: NASA/ESA and G. Bacon (STScI)

In 2006 werd met de röntgensatellieten Chandra en XMM-Newton ontdekt dat er een uitbarsting van de bron plaatsvond. Het bijzondere was dat de uitbarsting niet kwam vanuit het centrum van een sterrenstelsel, maar ergens vanuit één van de buitenregionen. Toen werd al gedacht aan de mogelijkheid dat het zou gaan om een tussenmaatje zwart gat, dat een uitbarsting onderging omdat een te dichtbij gekomen ster werd verzwolgen. Maar het zou ook kunnen gaan om een röntgenbron in onze eigen Melkweg, bijvoorbeeld een neutronenster. Met Hubble zijn ze dat gaan onderzoeken en het blijkt dat J2150-0551 echt extragalactisch is, d.w.z. niet behoort tot onze Melkweg, maar tot het sterrenstelsel 800 miljoen lichtjaar verderop (hieronder te zien).

in de cirkel is de röntgenbron te zien. Credit: NASA, ESA, and D. Lin (University of New Hampshire)

Met Hubble kon men zien dat J2150-0551 zich bevindt in een dichte sterrenhoop aan de rand van een sterrenstelsel. Het zwarte gat blijkt zo’n 50.000 zonsmassa zwaar te zijn. Dat de IMBH’s moeilijker te vinden zijn dan de twee andere categorieën komt dus hun lagere activiteit, omdat ze minder zwaar zijn dan de SMBH’s in de centra van sterrenstelsels, die vaker sterren oppeuzelen. Een vakartikel over de waarnemingen verscheen in the Astrophysical Journal Letters. Bron: Hubble.

Share

Comments

  1. Enceladus zegt

    Ik zie in de tekst twee keer “800 miljoen jaar” staan. De ene keer staat er afstand achter, de andere keer verderop. Dat doet vermoeden dat het toch echt om een afstandsaanduiding gaat en dan zou het 800 miljoen LICHTjaar moeten zijn. Toch best een sterk zwart gat, als het ’t licht uit jouw tekst weet op te slurpen. 😉

    Groet,
    Gert (Enceladus)

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*