28 maart 2024

Voor het eerst heeft men een nova helemaal vanaf het begin kunnen volgen: V906 Carinae

Impressie van een nova. Credit: K. Ulaczyk, Warschau Universita?t Observatorium.

Sterrenkundigen zijn er voor het eerst in geslaagd om een nova helemaal vanaf het allereerste begin te volgen. Zo’n nova is een ster die plotseling veel helderder wordt en daarna geleidelijk, over een periode van weken, maanden tot vele jaren, tot haar vroegere helderheid terugkeert. De meeste novae zijn nauwe dubbelsterren, waarvan een van beide componenten een witte dwerg is en de partnerster vermoedelijk een rode reus of een hoofdreeksster. Van de ster stroomt er continu materie (gas) naar de witte dwerg, gas dat zich verzamelt in een roterende afgeplatte schijf rond de witte dwerg, de zogeheten accretieschijf. Als de witte dwerg een sterk magneetveld heeft, kan het gas (hoofdzakelijk waterstof) ook doorstromen naar het oppervlak van de witte dwergster. Als er genoeg waterstof verzameld is, kunnen druk en temperatuur daarin zover oplopen dat een kernreactie op gang komt waarbij waterstofkernen fuseren tot helium. Dit is dezelfde reactie die in een waterstofbom plaatsvindt, en het resultaat laat zich raden: er ontstaat een enorme, explosieve thermonucleaire kettingreactie. Bij die explosie wordt een massa de ruimte ingeslingerd ongeveer twintig keer zo groot als de aarde.

Bij A wijst het pijltje naar V906 Carinae, B: is de ster vóór de nova, C: tijdens de nova. Credit: A. Maury and J. Fabrega

Sterrenkundigen hebben al heel vaak novae waargenomen, maar dat gebeurt pas altijd op een moment dat de nova al geëxplodeerd is en hij al zo lichtsterk is dat ‘ie kan worden waargenomen. Maar met V906 Carinae, een nova in het zuidelijke sterrenbeeld Kiel (Carina), is er voor het eerst eentje waargenomen die vanaf het allereerste begin kon worden gevolgd. De nova werd voor het eerst opgemerkt met de All-Sky Automated Survey for Supernovae (ASAS-SN), maar die miste net ’t eerste begin. De nova heet daarom ook wel nova ASASSN-18fv.

BRITE in statistieken. Credit: Konstanze Zwintz.

In dat sterrenbeeld werden echter 18 sterren al weken in de gaten gehouden met de BRIght Target Explorer (BRITE), dat is een serie nanosatellieten, die sinds 2019 vanuit de ruimte heldere sterren in de gaten houden, een project dat opgezet is door Oostenrijkse, Australische en Poolse sterrenkundigen (zie de afbeelding met allerlei statistieken over BRITE hierboven).

Credit: R. Kuschnig, TU Graz.

Wat bleek: V906 Carinae was ook door BRITE gezien en wel vanaf het allereerste begin! (zie de grafiek hierboven met de lichtcurve van V906 Carinae) De waarnemingen laten zien dat in die thermonucleaire uitbarsting schokgolven een cruciale rol spelen, dat de toename in lichtkracht niet komt door de nucleaire verbranding van materiaal, zoals eerder werd verondersteld, maar door de schokgolven. De video hieronder gaat over de rol van schokgolven in novae.

De witte dwerg die de nova veroorzaakte blijkt 13.000 lichtjaar van ons vandaan te hebben gestaan, schijnbaar in de buurt van een bekende ster van de vijfde magnitude, HD 92063. Hier het vakartikel over de waarnemingen aan V906 Carinae, verschenen in Nature. Bron: Universe Today.

Share

Comments

  1. Met een beetje mazzel is Betelgeuze van het najaar ook ‘Super-‘ aan de beurt.

    ( Excuses voor de lokale bewoners op alpha-Orionis c t/m g … R.I.P. )

    Groet, Paul

  2. Een mijlpaal waarop ik toch wel wat meer enthousiasme had verwacht, wellicht uniek en eenmalig vastgelegd.

Speak Your Mind

*