28 maart 2024

De hartslag van zwart gat RE J1034+396 is nog steeds hoorbaar

Credit: Dr Chichuan Jin, of the National Astronomical Observatories, Chinese Academy of Sciences and NASA/Goddard Space Flight Center Conceptual Image Lab.

Ruim tien jaar nadat ‘ie voor het eerst gehoord werd blijkt RE J1034+396 er nog steeds eentje te hebben: een hartslag. In 2007 werd die voor het eerst ‘gehoord’ bij RE J1034+396, een superzwaar zwart gat in het centrum van een sterrenstelsel dat 600 miljoen jaar van ons vandaan staat. De röntgenstraling van het gebied rondom het zwarte gat bleek ‘quasi-periodic oscillations’ (QPO’s) te bevatten, waarbij ‘ie ongeveer ieder uur een piek had. Na een onderbreking van enkele jaren (door niet waarnemen van het stelsel, doordat de zon blokkeerde) kon de hartslag in 2018 weer beluisterd worden met de Europese XMM-Newton röntgen-ruimtetelescoop, hetzelfde instrument als waarmee de waarneming in 2007 werd gedaan. En opnieuw bleek ‘ie ongeveer een uur te duren. OK, de hartslag van een zwart gat, wat moeten we ons daarbij voorstellen? Zoals alle zwarte gaten doen trekt ook RE J1034+396 materiaal vanuit z’n omgeving aan en dat komt terecht in een snel ronddraaiende accretieschijf.

Het binnenste deel van die accretieschijf – de ‘warme corona’ in de video hierboven – kan periodiek opzwellen en krimpen en het is dat deel dat met z’n fluctuerende röntgenstraling zorgt voor de hartslag van RE J1034+396. In die video zie je overigens ook de ‘corona’ van het zwarte gat, jawel ook zwarte gaten hebben last van corona. 😀 Door het waarnemen aan QPO’s, zoals deze, willen de sterrenkundigen meer te weten komen over de omgeving van een zwart gat net buiten de waarnemingshorizon, de grens van het zwarte gat. Hier het vakartikel over de waarnemingen aan de hartslag van RE J1034+396, verschenen in Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Bron: Universiteit van Durham.

Share

Comments

  1. Bart Bruijn zegt

    “De zon blokkeerde”. Waar moet ik me daarbij voorstellen?

    • Ja, ik had exact dezelfde vraag toen ik het las. Dat een sterrenstelsel met een zwart gat er in gezien vanaf de aarde enkele weken niet zichtbaar is, omdat ‘ie dan achter de zon staat dat snap ik, maar dat duurt toch geen jaren? Maar het staat wel zo in de bron: “X-ray satellite observations spotted the repeated beat after its signal had been blocked by our Sun for a number of years.” En verderop: “The signal from this galactic giant repeated every hour and this behaviour was seen in several snapshots taken before satellite observations were blocked by our Sun in 2011.”

      • Dennis zegt

        Zou het gewoon erg onhandig in dat artikel van Durham University staan?

        In de originele paper waarnaar ze linken, hebben ze het weliswaar over visibility issues, alleen niet over de oorzaken daarvan:

        Despite all previous studies, the long-term behaviour (over a time-scale of 10 yr) of the QPO in RE J1034+396 remains unknown. This is because of the visibility issue of this source with XMM–Newton since 2011.

        En:

        RE J1034+396 was previously observed by XMM–Newton (Jansen et al. 2001) for eight times between 2002 and 2011, after which it was no longer observed by XMM–Newton due to restricted visibility, and so the QPO signal could not be monitored. Since 2018 the visibility has improved to ?70 ks per XMM–Newton orbit, and so we observed it again with XMM–Newton in 2018 for 72 ks in order to re-examine its X-ray QPO.

        Het gaat dus om benodigde kwaliteit + telescooptijd per orbit. Onder de 20 uur (totale orbit duurt bijna 48 uur) beginnen ze er kennelijk niet aan.
        De zon zal hier ongetwijfeld een (/de belangrijkste?) rol in spelen, maar om nou te spreken van een jarenlange blokkade… ????

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*