29 maart 2024

Tafereel op Vermeer’s ‘Gezicht op Delft’ dateert van rond 3 september 1659 (of ’58) om 8 uur ’s morgens

Gezicht op Delft van Johannes Vermeer (1632-1675) CREDIT: Mauritshuis.

Onderzoekers van de Texas State University hebben één van de beroemdste schilderijen van Johannes Vermeer, diens ‘Gezicht op Delft’, bestudeerd en op basis van astronomische aanwijzingen gevonden dat Vermeer z’n schilderij gebaseerd heeft op wat hij waarnam rond 3 september 1659 (of een eerder jaar) om 8 uur ’s morgens. Kunsthistorici gingen er lang van uit dat Vermeer het schilderij ergens in het late voorjaar of de vroege zomer van 1660 schilderde. Als je dat schilderij bekijkt – zie het hierboven – zou je op het eerste gezicht denken weinig astronomische aanknopingspunten te zien, je ziet geen zon, maan of sterren. Maar wat Donald Olson en z’n team deden was kijken naar de positie van waaruit Vermeer dit gezicht op Delft had waargenomen en vervolgens naar aanwijzingen in het schilderij. Op basis van topografisch onderzoek en met gebruik van Google Earth ontdekte men dat Vermeer een uitzicht op het noorden had en dat het gezichtsveld van het schilderij 42° is. Olsen en z’n team denken dat Vermeer het Gezicht op Delft (of de schets die daarvoor als basis diende) gemaakt heeft vanaf de tweede verdieping van een herberg met uitzicht op Delft (de onderste rode cirkel in de kaart hieronder).

Kaart van Johannes Blaeu van Delft uit 1649. Boven in de grote rode cirkel de Nieuwe Kerk. onder de kleine rode cirkel bij het Kolk, waar Vermeer moet hebben geschilderd. Credit: Library of Congres.

Vervolgens keken ze naar de achthoekige toren van de Nieuwe Kerk, een van de markante herkenningspunten van Delft, op de achtergrond achter de boom te zien. Lange tijd dachten deskundigen dat Vermeer die toren groter zou hebben weergegeven, dan hij zag, maar Olsen heeft laten zien dat Vermeer (die bekend staat om zijn technische vaardigheid in het weergeven van licht en schaduw.) ‘m heel natuurgetrouw en met de juiste grootte heeft geschilderd. De Nieuwe Kerk heeft acht hoeken en de stenen kolommen op die hoeken werpen schaduwen. Aan de hand van de schaduw was men in staat om de positie van de zon aan de hemel te bepalen. Daarna keek men naar het gebouw in het midden van het schilderij, waarop een klok te zien is. In eerste instantie lijkt die een tijd aan te geven van iets na zeven uur. Maar toen men zich ging verdiepen in de uurwerken van die tijd en de wijze waarop ze op andere schilderijen worden weergegeven bleek dat men toen alleen de uren weergaf met een enkele lange uurwijzer, met de voorkant naar het uur en de achterkant fungerend als contragewicht. De tijd op de klok bleek dus een tijd om en nabij 8 uur aan te geven.

Credit: Mauritshuis.

Maar als je de tijd weet, dan weet je nog niet de datum en het jaar. Daartoe gebruikten Olsen en z’n team software om de situatie van Delft te simuleren en te kijken op welke datums de zon om acht uur ’s ochtend de schaduwen geeft die op de Nieuwe Kerk te zien zijn. Dat leverde twee mogelijke datums op: 6-8 april en 3-4 september. Aangezien de bomen op het schilderij volop blad hebben en dat in het Hollandse klimaat begin april nog niet het geval is viel de eerste datum af en bleef 3-4 september over. Op het schilderij is de toren van de Nieuwe Kerk – het zogeheten Belfort – open, we kunnen er doorheen kijken. In april 1660 is men begonnen met de installatie van een carillion in het Belfort, hetgeen september 1660 gereed was. Sinds dat moment kon men niet door het onderste deel van het Belfort heen kijken. Vermeer moet het dus voor 1660 hebben geschilderd. Eindconclusie van het onderzoek is dat Vermeer het tafereel op het Gezicht van Delft op 3 september 1659 (of een eerder jaar) om 8 uur ’s morgens waarnam.

Vergelijking van de Nieuwe Kerk op Vermeer’s schilderij en een actuele foto van de kerk. Met name de kolom met de rode pijl was bruikbaar om de tijd van de waarneming vast te stellen. Credit: Mauritshuis/Russel Doescher.

Dit is overigens niet de eerste keer dan sterrrenkundigen een schilderij weten te dateren dankzij astronomische aanwijzingen in het schilderij, want eerder wist men ook al op deze wijze het geboortemoment van het impressionisme te dateren aan de hand van Monnet’s Impression, Soleil Levant. Bron: TSU.

Share

Comments

  1. Bedankt Arie. Zeer interessant als Delftenaar zijnde. Ik heb gelijk van de gelegenheid gebruik gemaakt om dit bericht te retweeten met wat Delftgerelateerde accounts erin getagd.

Laat een antwoord achter aan Arie Nouwen Reactie annuleren

*