29 maart 2024

Apertif van ASTRON ontdekt superzware zwarte gaten

Schematische weergave van radiogolven, afkomstig van een quasar, die door een plasmawolk reizen en door Apertif worden opgevangen. (Credit: ASTRON/Studio Eigen Merk)

Astronomen hebben tien nieuwe zogenoemde intra-hour variable (IHV) sources ontdekt. Tot nu toe waren er slechts enkele van deze IHVs ontdekt. De ontdekking werd gedaan met het Apertif (APERture Tile In Focus) observatiesysteem van de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT) en is het eerste wetenschappelijke resultaat met beelden gegenereerd door de Apertif survey, die in 2019 van start ging.

IHVs zijn zeer compacte radiobronnen die fonkelen op een tijdschaal van enkele minuten en ze behoren tot de meest zeldzame astronomische objecten in de lucht. Onderzoekers vermoeden dat IHVs quasars zijn, beter bekend als superzware zwarte gaten. De laatste 30 tot 40 jaar zijn er slechts enkele van deze IHVs ontdekt. Het Apertif observatiesysteem echter, vond binnen een jaar tijd niet minder dan tien van deze quasars. Deze quasars bevinden zich op circa 10 miljard lichtjaar van de aarde en werden gedetecteerd op een radiogolflengte van 1,4 GHz. De onderzoekers hebben de ontdekking van de eerste quasar met Apertif gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Astronomy & Astrophysics.

Onder de nieuw ontdekte IHVs bevinden zich er drie die zeer dicht bij elkaar liggen. “Dat is heel merkwaardig. Het is natuurlijk geen toeval, maar we weten nog niet precies wat dit betekent”, aldus prof. dr. Tom Oosterloo, senior onderzoeker bij het Nederlands instituut voor radioastronomie (ASTRON) en eerste auteur van het artikel.

Plasmawolken

De zoektocht naar deze IHVs heeft nog een interessante ontdekking opgeleverd. Het fonkelen van deze quasars wordt veroorzaakt doordat de radiogolven afkomstig van deze superzware zwarte gaten door plasmawolken heen reizen, waardoor ze vervormd worden. Deze plasmawolken bevinden zich tussen de IHV en Apertif, maar hebben verder niets met de quasar te maken.

Door hun observaties met Apertif ontdekten de onderzoekers dat deze plasmawolken niet uniform verspreid zijn in het heelal, maar geclusterd zijn. Ook blijkt er zich een plasmawolk vlakbij, wellicht zelfs in ons eigen zonnestelsel te bevinden. “We denken dat deze plasmawolk zich min of meer in de Oortwolk bevindt”, aldus Oosterloo. Als dat inderdaad het geval is, dan is dit een wetenschappelijke ontdekking van grote betekenis; het kan een nieuw component in ons zonnestelsel betekenen, dat wellicht gerelateerd is aan de oorsprong ervan.

Deze ontdekking toont ook aan dat Apertif goed in staat is om plasmawolken te detecteren, waardoor deze gedetailleerder kunnen worden bestudeerd. Oosterloo: “Apertif is met een reden gebouwd en deze resultaten tonen aan dat het systeem werkt zoals bedoeld.”

Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT) met het Apertif-systeem te Westerbork. (Credit: ASTRON).

Apertif

De grootschalige Apertif-surveys met de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT) die op 1 juli 2019 van start gingen, zullen ondersteund blijven worden in 2021.

Apertif (APERture Tile In Focus), een nieuwe generatie observatiesysteem dat gebruikmaakt van focal plane array-technologie, werd in 2018 op de WSRT geïnstalleerd om het zichtveld en de observatiesnelheid van de radiotelescoop significant te vergroten, waardoor nieuwe, innovatieve methoden van astronomisch onderzoek mogelijk zijn.

WSRT/Apertif is ontwikkeld en wordt beheerd door ASTRON in Nederland. Bron: ASTRON.

Share

Speak Your Mind

*