Het zijn altijd dezelfde planeten die aandacht krijgen in de media. We zijn weer eens geland op Mars, er is een molecuul gevonden in de atmosfeer van Venus, het rode oog op Jupiter wordt alsmaar kleiner en de ring van Saturnus blijkt uit ijs te bestaan. Van de vijf planeten die met het blote oog zichtbaar zijn aan de hemel, lijkt Mercurius vaak vergeten te worden. Gelukkig is BepiColombo, een satelliet van ESA, onderweg naar de kleinste planeet van ons zonnestelsel om meer over Mercurius te weten te komen. En terecht, Mercurius mag dan bescheiden zijn, de planeet heeft de meest boeiende eigenschap van allemaal: de zon komt in een dag twee keer op en gaat twee keer onder.
Om dit meest uitzonderlijke natuurverschijnsel te zien, moet je huisje wel op de juist plek staan. Vergeet even het gebrek aan atmosfeer en dat de temperatuur op Mercurius varieert van -173 tot meer dan 400 graden Celsius. Een woning op Mercurius is zoveel beter dan op Mars of Venus. De zon staat stralend aan de hemel, een warme cirkel tien keer groter dan hier op aarde. Een Mercurius-dag duurt 176 aardse dagen, twee keer zo lang als een Mercurius-jaar. Je zou denken dat de zon dan eens in de 176 dagen opkomt en ondergaat. Maar de baan van Mercurius rond de zon, vormt geen volmaakte cirkel. De baan is een beetje elliptisch. Dit heeft een gevolg voor de snelheid waarmee Mercurius door ons zonnestelsel heen vliegt. Zoals je kunt lezen in mijn blog Kom dansen kometen, wordt deze snelheid bepaald door de wetten van Kepler. Wanneer Mercurius dicht bij de zon staat (in het punt genaamd periapsis), beweegt de planeet sneller dan wanneer deze ver van de zon af staat (in het punt genaamd apoapsis). Dat heeft een grote invloed op hoe de zon zich door de hemel van Mercurius verplaatst.
Om dit te begrijpen, kijken we vanuit ons huisje op Mercurius naar de hemel. Het maakt niet uit of het dag is, of nacht. Mercurius heeft geen atmosfeer en dus kleurt de hemel ook niet helder blauw zoals op aarde. De hemel van Mercurius is altijd donker. Dat betekent dat de sterren overdag net zo zichtbaar zijn als ’s nachts. Laten we voor het gemak aannemen dat Mercurius helemaal niet om zijn eigen as zou ronddraaien. Alle sterren aan de hemel staan dan stil, behalve de zon. Mercurius draait immers in 88 aardse dagen rond de zon. Het gevolg is dat we de zon in 88 aardse dagen een keer zien opkomen en een keer zien ondergaan. Opvallend detail: de zon zou dan in het westen opkomen en in het oosten ondergaan.
Maar Mercurius staat niet stil. Hij draait in 59 aardse dagen om zijn eigen as heen. Op Mercurius zien we daardoor iedere 59 dagen de sterren in het oosten opkomen en in het westen ondergaan. Maar wat gebeurt er met de zon? We zagen dat de rotatieperiode van Mercurius bijna net zo lang is als de omloopstijd van Mercurius. Ter vergelijking: de omloopstijd van de aarde is ruim 366 keer zo lang als de rotatieperiode. De rotatie van Mercurius om zijn eigen as zorgt er voor dat de zon van het oosten naar het westen beweegt. De rotatie van Mercurius om de zon heen heeft het tegengestelde effect. Je zou kunnen zeggen dat de zon hierdoor wordt afgeremd in haar baan aan de hemel. Dit zorgt er voor dat de zon veel langzamer door de hemel beweegt dan de verre sterren.
Wat gebeurt er wanneer Mercurius het periapsis benadert en dus sneller rond de zon gaat bewegen? In dat geval wordt de zon nog meer afgeremd, komt tot stilstand en beweegt vervolgens van het westen naar het oosten! Terwijl Mercurius het periapsis passeert, lijkt het alsof de zon zich heeft bedacht. Zij vervolgt haar baan van oost naar west alsof er niets gebeurd is. Indien je woning op de juiste plek staat, dan beleef je een uitzonderlijke dag. ’s Nachts is de hemel zwart en gevuld met heldere sterren. De blauwe gloed van de Melkweg kleurt de hemel als een goddelijke verfstreek. De wereld om je heen is volledig duister. Pas wanneer de zon tergend langzaam in het oosten opkomt, wordt de grond om je heen verlicht. Binnen een paar uur heb je zelfs een zonnebril nodig om de felle weerkaatsing van de omgeving te weerstaan. Maar de hemel blijft zwart. En dan wordt alles weer donker. De zon kruipt terug waar ze vandaan kwam, onder de oosterse horizon. De zonnebril kan weer af. Totdat een aardse dag later de zon opnieuw een poging waagt. En ditmaal houdt de zon vol. Aan de hemel straalt een gigantische verblindende cirkel die het oppervlakte van Mercurius verwarmt. Nooit is er de verkoeling van een wolkje. Meedogenloos en tergend langzaam trekt de stralende zon door de hemel. Een paar maanden later komt zij eindelijk aan bij de westerse horizon. Voor de tweede keer deze dag verdwijnt de zon. Eindelijk is er verkoeling. Het is tevens een mooi moment om de verwarming alvast aan te zetten om de lange kille nacht door te komen.
De dubbele zonsopgang op Mercurius. Gesimuleerd met Celestia.
Op 5 december 2025 komt BepiColombo aan bij Mercurius. Dan gaan we ontdekken wat voor een wonderbaarlijke eigenschappen Mercurius nog meer herbergt.
Voor meer sterrenkunde bekijk ook mijn video’s:
De maan
Aliens
De ontdekking van kleine groene mannetjes
Wat een boeiend verhaal Ron! Ik wist dit helemaal niet. Het schreeuwt eigenlijk om een video-animatie.
Groet,
Gert (Enceladus)
Hoi Gert,
Speciaal voor jou heb ik een animatie toegevoegd 🙂
Groeten,
Roy
Thanks! Het is echt een bijzonder fenomeen.
Groet,
Gert (Enceladus)
Mooi geschreven hoor! Verbaasde mij erover dat de gloed van de Melkweg blauw is op Mercurius! Vangt de aardse atmosfeer dit dan volledig weg? Ik heb het zelf nog nooit gezien, maar op foto’s is de Melkweg toch altijd een beetje roze-oranje?
Hoi Robert,
De kleur van de Melkweg is eigenlijk best lastig om te bepalen. De Melkweg wordt gekleurd door de kleur van de vele sterren. Van een grote afstand zou de Melkweg er wit uit zien. Maar wanneer je in de Melkweg zit, zie je individuele sterren die dichtbij staan en een mengel van sterren die ver weg staan. Die kleuren variëren van blauw tot geel tot rood tot wit. Eigenlijk heeft de Melkweg dus diverse kleuren. Blauw komt echter overeen met de jonge en hete sterren, wat naar mijn smaak het palet zou domineren. Maar het zou misschien beter zijn om het te vergelijken met een Van Gogh schilderij 🙂
Groeten,
Roy