19 maart 2024

Hubble lost mysterie op van de verzwakking van monsterster VY Canis Majoris

Links en midden waarnemingen aan VY Can met Hubble gedaan, rechts een impressie van de ster. Credits: NASA, ESA, and R. Humphreys (University of Minnesota), and J. Olmsted (STScI)

Dat VY Canis Majoris de grootste ster is die we kennen is al een poosje bekend – VY Can (z’n korte naam) is een rode hyperreus in het sterrenbeeld Grote Hond (Canis Major), waarbij vergeleken zelfs de rode superreus Betelgeuze klein afsteekt. Hij heeft een diameter van naar schatting enkele honderden miljoenen kilometers (zou de ster op de plaats van de zon staan dat zou ‘ie tot ergens tussen de banen van Jupiter en Saturnus reiken) en z’n lichtsterkte is ongeveer 300.000 keer zo sterk als die van de zon. “VY Canis Majoris is behaving a lot like Betelgeuse on steroids”, zoals sterrenkundige Roberta Humphreys (University of Minnesota, Minneapolis) het zegt. En die vergelijking met Betelgeuze gaat nog verder, zo blijkt uit recente studies met de Hubble ruimtetelescoop, want net als Betelgeuze vertoont VY Can af en toe verzwakkingen van zijn lichtkracht. Die verzwakkingen kunnen soms jaren duren en net als bij Betelgeuze blijkt de oorzaak bij VY Can te zijn dat ‘ie voorafgaand aan de periodes van verzwakkingen sterke uitstroom van gassen kent, die er voor zorgen dat er grote stofwolken rondom de ster ontstaan, die vervolgens het licht gedeeltelijk blokkeren.

Hubblefoto van de grote gaswolken om VY Can heen. Credits: NASA, ESA, and R. Humphreys (University of Minnesota)

Verschil tussen Betelgeuze en VY Can is dat het bij de laatste op veel grotere schaal gebeurt. Waarnemingen laten zien dat de hyperreus omgeven wordt door grote plasmabogen van gas, die al zo ver van de ster afstaan dat ze vermoedelijk niet meer via de zwaartekracht met de ster verbonden zijn, maar wegschieten. Sommige van die enorme bogen zijn vermoedelijk tussen de 100 en 200 jaar oud. Veel dichterbij VY Can vonden Humphreys en haar team ook aanwijzingen voor uitbarstingen van de ster, die veel recenter waren en die gelinkt konden worden aan eerdere periodes van verzwakking in de 19e en 20e eeuw, toen VY Can nog maar 1/6e van z’n normale lichtsterkte had. De hoeveelheid massa die VY Can middels z’n sterke sterrenwind uitspuugt is enorm: honderd keer zo sterk als die van Betelgeuze. Soms gaat het in proporties van wel twee Jupitermassa tegelijk, die de ster dan uitspuugt.

De positie van VY Can in het sterrenbeeld Grote Hond. De ster is niet met het blote oog zichtbaar. Credits: NASA, ESA, and J. DePasquale (STScI) Acknowledgment: A. Fujii

Voordat VY Can een rode hyperreus was moet het een blauwe superreus zijn geweest, die een massa had tussen 35 en 40 keer die van de zon. Toen na enkele miljoenen jaren de waterstofverbranding in z’n kern stopte moet hij opgezwollen zijn tot een rode superreus en daarna tot een ‘second-stage red supergiant’. Van Betelgeuze denken de sterrenkundigen dat ‘ie over zo’n 100.000 jaar als supernova zal exploderen. VY Can zal dat vermoedelijk niet doen: die is zo zwaar dat hij meteen instort tot zwart gat, na eerst als z’n buitenlagen gaandeweg te hebben weggeblazen. Hier het vakartikel over de waarnemingen aan VY Can, op 4 februari verschenen in the Astronomical Journal. Bron: NASA.

Share

Speak Your Mind

*