Met behulp van de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) hebben astronomen de verst bekende bron van radiostraling ontdekt en onderzocht. Het gaat om een ‘radio-luide’ quasar – een helder object met krachtige jets dat straling op radiogolflengten uitzendt – die zo ver weg is dat zijn licht er 13 miljard over heeft gedaan om ons te bereiken. De ontdekking kan belangrijke aanwijzingen opleveren die astronomen meer inzicht geven in het vroege heelal.
Quasars zijn zeer heldere objecten die zich in de centra van sommige sterrenstelsels bevinden en worden aangedreven door superzware zwarte gaten. Als zo’n zwart gat gas uit de omgeving opslokt, komt energie vrij, waardoor het object tot op zeer grote afstand waarneembaar is.
De nu ontdekte quasar, met de bijnaam P172+18, is zo ver weg dat zijn licht er ongeveer 13 miljard jaar over heeft gedaan om ons te bereiken. We zien hem dus zoals hij was toen het heelal nog maar ongeveer 780 miljoen jaar oud was. Hoewel er nóg verdere quasars bekend zijn, is het voor het eerst dat astronomen erin zijn geslaagd om de karakteristieke signaturen van radiojets bij zo’n vroege quasar te herkennen. Slechts ongeveer tien procent van alle quasars – die astronomen als ‘radio-luid’ aanmerken – heeft jets die helder stralen op radiofrequenties [1]Radiogolven hebben frequenties tussen 30 Hz en 300 GHz..
P172+18 wordt aangedreven door een zwart gat dat ongeveer 300 miljoen keer zoveel massa heeft als onze zon en in verbluffend tempo gas opslokt. ‘Het zwarte gat is enorm gulzig: zijn massatoename behoort tot de grootste die ooit zijn waargenomen’, aldus astronoom Chiara Mazzucchelli, staflid bij ESO in Chili, die samen met Eduardo Bañados van het Max-Planck-Institut für Astronomie in Duitsland, leiding gaf aan het onderzoek dat tot de ontdekking heeft geleid.
De astronomen denken dat er een verband bestaat tussen de snelle groei van superzware zwarte gaten en de krachtige radiojets zoals die bij quasars als P172+18 worden waargenomen. Vermoed wordt dat de jets in staat zijn om het gas in de omgeving van het zwarte gat te verstoren, waardoor dit in verhoogd tempo gas aangevoerd krijgt. Daarom kan het onderzoek van radio-luide quasars belangrijke inzichten opleveren over hoe zwarte gaten in het vroege heelal zo snel na de oerknal superzware massa’s hebben kunnen bereiken.
‘Ik vind het heel spannend om voor het eerst ‘nieuwe’ zwarte gaten te ontdekken, en een extra steentje te kunnen bijdragen aan ons begrip van het vroege heelal – waar uiteindelijk ook onze eigen oorsprong ligt,’ zegt Mazzucchelli.
Bañados en Mazzucchelli waren de eersten die, met behulp van de Magellan-telescoop van de Las Campanas-sterrenwacht in Chili, P172+18 als een verre quasar herkenden. ‘Toen we de data binnenkregen en op het oog inspecteerden, zagen we direct dat we de tot nu toe verste radio-luide quasar hadden opgespoord,’ aldus Bañados.
Vanwege de korte observatietijd had het team echter niet genoeg data om het object in detail te onderzoeken. Een reeks van waarnemingen met andere telescopen, onder meer met het X-shooter-instrument van ESO’s Very Large Telescope, stelde de astronomen in staat om dieper in de eigenschappen van de quasar te duiken en belangrijke eigenschappen te bepalen zoals de massa van het zwarte gat en de snelheid waarmee dit materie uit zijn omgeving opslokt. Ook de Very Large Array van de National Radio Astronomy Observatory en de Keck-telescoop, beide in de VS, hebben aan het onderzoek bijgedragen.
Hoewel het team uitgelaten is over hun ontdekking, die in The Astrophysical Journal wordt gepubliceerd, vermoeden de astronomen dat deze radio-luide quasar slechts het topje van de ijsberg is en dat er nog meer zullen worden ontdekt – misschien zelfs op nog grotere afstanden. ‘Deze ontdekking stemt me optimistisch, en ik denk – en hoop – dat dit afstandsrecord snel gebroken wordt,’ zegt Bañados.
Waarnemingen met faciliteiten zoals ALMA, waarin ESO partner is, en met ESO’s toekomstige Extremely Large Telescope (ELT) kunnen helpen om meer van deze objecten in het vroege heelal te ontdekken en in detail te bestuderen. Bron: ESO.
Voetnoten
↑1 | Radiogolven hebben frequenties tussen 30 Hz en 300 GHz. |
---|
Speak Your Mind