28 maart 2024

Messier 5….

Messier 5 in Serpens Caput

Zucht….tussen al dat megazware UFO/UAP-geweld van de afgelopen dagen lijkt het bijkans zo goed als kansloos om alhier op Astroblogs  nog over iets “gewoons hemels” te willen berichten. En dus bij deze….voor de die ene overgebleven aardklootbewoner die NIET volledig in de ban is van…ET phone home… UFO/UAP verschijnselen danwel gehuld in een juigcape (mag ik effe grotesk overgeven!!)  volledig verdoofd vanwege een… “olé…olé….olé…..”we” worden (oeps…toch geen!!!) wereldkampioen”…….lullig balspelletje tegen de kwelbuis vastgeplakt zit…..we noemen geen namen, hé…Arie..hihi……!!! Voor deze “last (wo)man standing” wil ik in dit blogje graag een lans breken voor een uitstapje naar een stukje zomernachthemel “where this Jan hasn’t yet gone before”.

De grote smaakmakers aan de zomerhemel zijn natuurlijk de sterrenbeelden waarin de drie heldere sterren staan die we de “zomerdriehoek” noemen…..De kreet “zomerdriehoek” is ooit de wereld in gesmeten door niemand minder dan ene Sir Patrick Moore, de wereldberoemde, helaas alweer een tijdje geleden overleden, charismatische Engelse sterrenkunde popularisator, alwaar uw nedrig scribent samen met astrovriendje Jonathan ooit in een ver verleden nog eens een zeer memorabel en gezellig middagje “op de thee is geweest”.

Maar goed, dit terzijde…..deze zogenaamde “zomerdriehoek” wordt gevormd door de drie hoofdsterren, Deneb, Wega en Altair, van de drie meest in het oog springende zomersterrenbeelden te weten  Zwaan (Cygnus), Lyra (Lier) en Adelaar (Aquila). Deze sterrenbeelden met hun markante hoofdsterren, allemaal gelegen in en rondom de grandioze centrale band van de Melkweg barsten ook nog eens van de fraaie deep sky objecten….Kort om hemel-amusement genoeg in dit gebied en dus waarom zou je uberhaupt nog verder kijken???

En tja….hier zit ook wel iets in want vanuit deze sterrenbeelden bezien, een stapje westwaarts gewandeld, komen we in een groot stuk hemelgebied waar kaalheid in de vorm van totale afwezigheid van echt heldere sterren troef is.

Van noord naar zuid verdrinkt de gedreven “ster hoppende deep sky object liefhebber” in heel veel “leeg” hemelterrein bestaande uit de behoorlijk onopvallende sterrenbeelden Hercules, Serpens cauda, Ophiuchus en Serpens Caput om aan de zuidkant van deze sterrenbeelden vervolgens weer te belanden bij de weer wel gestoord spetterende sterrenbeelden Scorpius en Sagittarius…maar ja…deze tot de nok toe met heldere sterren (en heel veel knallende deep sky objecten) gevulde sterrenbeelden, die komen in ons noordelijke kikkerlandje met goed fatsoen eigenlijk weer net niet hoog genoeg boven de zuidelijke horizon. Om die sterrenbeelden en hun uitbundige deep sky inhoud echt goed te kunnen waarnemen moet je naar (zuid)frankrijk…maar ja,  wie wil daar nou naar toe..hihi??

Afijn…..de sterrenbeelden Hercules, Serpens cauda, Ophiuchus en Serpens caput dus……Sterrenbeelden die, zeker in het lichtovergoten verdorven westen, bepaaldelijk niet gemakkelijk de onderscheiden zijn,  mede ook omdat de zomernachthemel nooit echt (langdurig) donker wil worden….Tja….wat hebben we nu eigenlijk in hemelsnaam te zoeken in deze onopvallende sterrenbeelden???

Nou…..heel veel meer dan je ogenschijnlijk zo zou denken!!!
Het meest noordelijk gelegen van die vier sterrenbeelden,  Hercules,  heeft wat makkelijk toegankelijke astronomische amusementswaarde “ een streepje voor” met dank aan het nog steeds best wel zwakke maar toch nog wel weer redelijk in het oog springende zogenaamde “Hercules-vierkant”.

Dit “Hercules-vierkant” vormt het centrale gedeelte van dit sterrenbeeld en ziet er uit als een door vier zwakke sterren gevormd “misvormd vierkant” waarbij de onderste ribbe van het vierkant een stukje korter is dan de rest….In dit vierkant vinden we het “Piece de resistance” van het sterrenbeeld Hercules en misschien zelfs wel van alle zomer Deep sky objecten,  namelijk de ongekroonde koning der deep sky objecten zijnde de grote, fantastische, magistrale bolvormige sterrenhoop Messier 13!!!!

Lieve dames, beste heren……dit object bezien door zoiets als een 40cm dikke Dobson, langzaam door het beeldveld drijvend, met een vergrootinkje van..pak hem beet….300 keer is voor er eentje van de categorie “laatste  astronomische maaltijd voor het vuurpeloton”…eh…naast de laatste G astronomische maaltijd voor het vuurpeloton in de vorm van pompoensoep van mijn schoonmoeder, dan wel te verstaan!!!
Heel het beeldveld compleet gevuld met ontelbare kleine twinkelerende hemeldiamantjes….ik ben zolangzamerhand heus wel wat gewend als het gaat om fraai visueel hemelgeweld….maarre…aan zoiets als M13 op deze manier, daar ga ik gelukkig NOOIT aan wennen…..”To die for”….”bucketlist materiaal”….etc…etc..etc
M13…MOET…je echt eens in je leven zo op deze manier gezien hebben!
Bolvormige sterrenhopen zijn zoiezo rete-COOL…..enne….zeker in lichtvervuilde streken zijn het echt, vind ik persoonlijk, de smaakmakers in “deep sky object land”.

De  altijd vanzelsprekende smaakmakers in DSO-land,  nevels en melkwegstelsels, hebben visueel nu eenmaal helaas NIET GENOEG aan alleen maar een dikke telescoop. Zij MOETEN ook  voldoende CONTRAST hebben met de hemelachtergrond en als dat er niet is, zoals in lichtvervuilde streken, dan vang je met een dikke kijker natuurlijk in principe altijd meer Nevel/melkwegstelsel-fotonen dan met een kleine kijker,  maar helaas ook net zoveel MEER hemelachtergrond-fotonen….waardoor het hele “dikke kijker-effect” te niet wordt gedaan.

Puntvormige hemelobjecten…..de sterren in een open sterrenhoop of de sterren in een bolvormige sterrenhoop hebben daar in zoverre heel fijn minder/geen last van, omdat je onder een lichtvervuilde hemel om dezelfde zwakke sterretjes waar te kunnen nemen als onder een niet vervuilde hemelachtergrond je alleen maar een iets dikkere kijker moet gebruiken voor hetzelfde effect.
In lichtvervuilde gebieden is fotografie (helaas) best wel een veel dankbaarder bezigheid met dezelfde telescoop dan visueel…Afgelopen jaar is wat dat betreft een glorieus uitzonderingsjaar geweest, hoe “fout” dit ook moge klinken in het licht van alle ranzige  recente gebeurtenissen!!

Maar goed….M13..kanjer-object!!

Als je nou denkt….”zo, dat was het dan weer voor deze keer”…..dan…eh…pist U allen te samen royaal naast de DSO-pot…want alleen al in het sterrenbeeld Hercules staan nog twee van dit soort kekke objecten….en van die twee is M92 bijkans net zo mooi als M13,  terwijl die andere NGC 6229 toegegeven door zijn bescheiden afmetingen (vergeleken met zijn patserige Hercules-broeders) net effe iets “uitdagender” is….maar toch is ook deze met een telescoop van een centimetertje of 10..15 redelijkererwijze gemakkelijk “uit de lucht te plukken”.

Zijn we er dan? Nah…eh….dach het toch nie!!!…..want zakken we vervolgens naar het zonnige(??)….nou ja…zeg maar eerder “donkere” zuiden in het enorme ogenschijnlijk lege hemelgebied dat wordt bezet door het vreemde, in feite drievoudige,  sterrenbeeld Slang (serpens caput…kop van…Serpens cauda…staart van) en slangendrager (Ophiuchus), dan betreed je pas echt “bolvormige sterrenhoop-land” met maar liefst 20(!!) van dat soort fraaie objecten binnen hun grenzen!
En nu zou ik daar gezien mijn zolangzamerhand behoorlijk lange “carrière” als “hemelgluurder” best wel het nodige over te zeggen moeten kunnen hebben…..maarre…mea culpa….de eerlijkheid gebied te zeggen dat ik dit sterrenbeeld, vanwege de afwezigheid van opvallende heldere sterren, eigenlijk maar heel weinig tot geen aandacht heb gegeven.

Voor het ontspannen kunnen opzoeken van objecten middels de “sterhopmethode” zijn er zoiezo in dit hele gebied gewoon (te??) weinig echt fijn heldere sterren te vinden….en de positie lager aan de hemel maakt dit zeker niet makkelijker….en als je dan ook nog eens vanuit een lichtvervuilde omgeving op jacht wilt gaan…..dan nodigt dit hemelgebied al helemaal niet echt lekker uit!!

Maar eigenlijk heb ik mijzelf door deze terughoudendheid wel heel erg tekort gedaan want het sterrenbeeld Slangendrager en omgeving barst letterlijk uit zijn voegen van de leuke objecten, want naast die 20 bolvormige sterrenhopen, waarvan zeker de helft, veelal Messier objecten, net zo indrukwekkend zijn als M13, althans zo heb ik gelezen in mijn astropornoboekjes, stikt dit gebied ook nog eens van de donkere melkweg stofwolken van het type beroemde Paardenkopnevel!

Nu ben ik eigenlijk best wel al die tijd een enorme eikel geweest, want ook al is dit gebied dus niet echt het fijnste terrein voor de “sterhop…zoeker en sterrenkaart-methode”….ik heb natuurlijk al best wel een lange tijd een GoTo-montering ter beschikking…..”so what’s the f…ing problem”?? En….dan merk ik toch dat ik nog steeds een beetje last heb van het ..eh…”lafbek-schuldgevoel”….Heb in de goeie ouwe tijd namelijk behoorlijk lopen “hakken” op mijn collega waarnemers die, niet gehinderd door misplaatste dogmatiek, eerder dan den schrijver dezes de geneugten van een GoTo-systeem tot zich hadden genomen.

Derhalve vind ik dus onderbewust nog steeds dat ik alles  eerst met de hand MOET hebben opgezocht, alvorens ik lui ende prettig gemakzuchtig met GoTo op jacht ga. Dat rare gevoel moet ik toch maar eens echt definitief in het grote zwarte gat der volwassenwording mikken om ook wat dit betreft gewoon  banaal te gaan genieten van al die heden ten dage al lang en breed ingeburgerde en alom geaccepteerde (digitale) gemakken. Niet dat ik dat “sterhoppen” nu compleet aan de kant gooi….maar iets minder strak in de leer is ook niet verkeerd!!

Ofwel…….ik ga mij in elk geval deze zomer en anders wel volgende zomer(s) zeker nog uitgebreid en kostelijk amuseren in dit, voor mij nog onontgonnen, rijke sterrenbeeld Slangendrager en omgeving.

Nu heb ik het idee dat het aandeel praktisch geïnteresseerden op Astroblogs niet echt ontiegelijk groot is(??) maarre….jegens die enkele verdwaalde collega hemelgluurder zou ik zo zeggen….”van harte aanbevolen”!!

Het object van mijn keuze voor dit astroblog(je) betreft de fraaie bolvormige sterrenhoop Messier 5 te vinden in Serpens Caput…of wel het meest westelijk gedeelte van dit drieluik sterrenbeeld.

Messier 5 is dus wat grandeur betreft zo’n bolvormige sterrenhoop die Messier 13 redelijkerwijze in de schaduw zou kunnen zetten,  ware het niet dat ie dus op dat wat minder toegankelijke plekkie aan de hemel te vinden is. Diameter en helderheid zijn praktisch hetzelfde….en waargenomen op een donkerder plek dan een gemiddelde randstadlocatie zou ook deze bolhoop, net zoals M 13, met het blote oog te zien moeten zijn.

Messier 5 heeft een diameter van zo’n 165 lichtjaar en bevat ongeveer 500 000 sterren. Tussen die 500 000 sterren zijn een stuk of 100 zogenaamde RR lyrae sterren gespot en aangezien deze kort periodiek veranderlijke sterren verwant zijn aan “de standaardkaarsen onder de astronomische standaardkaarsen”..de Cepheiden, kon met behulp van deze RR Lyrae sterren de afstand tot deze bolhoop vrij nauwkeurig worden bepaald op zo’n 24 500 lichtjaar.
Een ander opmerkelijk feit waarmee Messier 5 zonder problemen aan de troonpoten van koning M 13 kan knagen is het feit dat Messier 5 de recordhouder is als het gaat om leeftijd. Met een respectabele leeftijd van maar liefst 13 miljard jaar is ie de oudste bolhoop van alle tot nu bekend zijnde bij ons melkwegstelsel horende bolvormige sterrenhopen.

Afijn….tot zover het wetenschappelijke feitjesgeweld….Rest mij nog te vermelden dat deze opname old school gemaakt is met de 20cm F6 Orion Optics Newton, Canon 1000D (gemodificeerd), EQ6 montering aangestuurd door de Lacerta Mgen autoguider.
Zes subjes van elk 5 minuten zijn middels Deep sky stacker, GIMP 2.0 en Canon digital professional verwerkt tot bovenstaande definitieve afbeelding.
Gelukkig is die vervloekte langste dag weer achter de rug en gaan we wat waarneemtijd en astronomische schemering betref weer de goede(=lang genoeg echt donkere) kant op….en dus zou ik zomaar nog zo’n smakelijk slangebolletje kunnen gaan slikken!! U zijt allen wederom van harte gegroet..Oh…enne… aan allen die het aangaat mijn welgemeend (nah??) medeleven met het verwerken van “het verlies”!!

Share
Over Jan Brandt

Comments

  1. Charon zegt

    Mooi gesproken Jan , een stukje naar mijn hart. Al dat ufo-gedoe … zucht. Nee dan het echte astronomische vakwerk ! Het eindeloos (met de hand !) zoeken, heerlijk was dat en helaas, ik doe het nu veel te weinig. Maar niet zo weinig dat ik het verleerd ben. Laat staan dat ik de door jouw beschreven hemel niet meer zou kennen. Mooi !
    Dan de Go-To … Ik vind het vergelijkbaar met de tomtom of welke navigatieapp dan ook. Het maakt de geest lui en armoedig. Als je geen moeite meer hoeft te doen om de weg te vinden en dat geldt ook voor de weg aan de hemel dan eindig je in een zelfbeperking. Want stel dat je Go-To het opeens niet meer doet dan kun je als een astronomische kleuter verder gaan. Vroeger kende ik de sterrenhemel zo goed dat ik ik met een zwaaibeweging aan mijn sterrenkijker meestal al bijna goed zat om een bepaald object te vinden. Maar ik dwaal af.
    Prachtige foto Jan en ga vooral zo door om “gewoon hemels” te berichten.
    Met groet van Ron.

    Ps. Als er iemand is die de Go-To WEL mag gebruiken dan ben jij het !

    • jan brandt zegt

      Hihi…..dank…dank….dank…..enne….net zoals met het GoTo-gebeuren……maak ik zeker ook gebruik van digitale navigatie…maarre…ik heb vorig jaar toch ook nog gewoon weer een gloedjenieuwe ouderwetschen papieren wegenkaart aangeschaft….Van twee walletjes vreten….niets mis mee!!!

  2. Paul Bakker zegt

    Heb je nou wéér op een satellietje zitten te wachten om door je beeld heen te laten vliegen? :-))

    • jan brandt zegt

      Als ze er niet op staan zal ik ze zeker niet missen….maar als ze er wel opstaan dan vind ik het ook weer niet nodig om ze digitaal te verwijderen….tenzij het er 5000 zijn van een zekere producent van moderne stille saaie stekker-mobielen!!

Speak Your Mind

*