Boekbespreking: De olifant in het universum van Govert Schilling

Eind oktober verscheen bij Fontaine uitgevers het nieuwste boek van wetenschapsjournalist en publicist Govert Schilling, De olifant in het universum. Een boek dat gaat over donkere materie, mysterieuze deeltjes en de samenstelling van ons heelal. Zoals de lezers van de Astroblogs weten vormt donkere materie één van de grootste onopgeloste vraagstukken in de moderne sterrenkunde. 85% van alle massa in het heelal bestaat eruit, maar hoewel er al tientallen jaren jacht op wordt gemaakt, weet niemand wat het precies is, nee sterker nog, we weten niet eens 100% zeker of het echt wel bestaat. Het is niet voor niets dat Schilling spreekt van het grootste mysterie van de kosmos. Een mysterie dat mei 1922 begon – volgend jaar precies honderd jaar geleden – toen de Nederlandse sterrenkundige Jacobus Kapteyn in een artikel in the Astrophysical Journal de term ‘donkere materie’ introduceerde. Dat was de start van een fascinerende ‘donkere eeuw’ die volgde, waarin donkere materie eerst nog iets was dat slechts bekend was bij een klein select gezelschap sterrenkundigen, waar Jan Oort en Fritz Zwicky de bekendsten van waren, en dat pas in de zeventiger jaren uitgroeide tot het grote onzichtbare mysterie, vooral dankzij mensen zoals Jim Peebles, Vera Rubin en Albert Bosma. Schilling heeft voor zijn beschrijving van dat pionierswerk veel gereisd over de wereld, naar onder andere de VS, naar Chili, naar Italië, naar Zwitserland, waar hij tal van mensen heeft gesproken en laboratoria en instituten heeft bezocht. Dát is het mooie van ‘De olifant in het universum: dat het niet alleen op een goede manier uitlegt wat we weten van donkere materie (én wat we niet weten), maar ook dat het allemaal erg beschrijvend is, dat Schilling ons meeneemt op zijn persoonlijke tocht om er meer over te weten te komen, een tocht die de afgelopen anderhalf jaar werd bemoeilijkt door de om zich heen grijpende coronacrisis. Schilling, die al meer dan dertig populair wetenschappelijke boeken op zijn naam heeft staan, kan dat begrijpelijk vertellen als geen ander en dat maakt De Olifant in het universum tot een prettig leesbaar en ook zeer leerzaam boek.

Wetenschappers nemen uiteraard geen genoegen met mysteries, want die zijn er volgens hen om opgelost te worden. Vandaar dat al tientallen jaren over de hele wereld vele experimenten gaande zijn om het mysterie van de donkere materie op te lossen, om te zoeken naar wat zo’n beetje begint te lijken op de heilige graal van de sterrenkunde, het onzichtbare deeltje waar donkere materie uit zou bestaan. Ook dat aspect van donkere materie vinden we in het boek terug, naast de theoretische kant die vooral in de eerste zeventig jaar van die donkere 100 jaar naar voren kwam, de reis langs al die experimenten. Schilling neemt ons bijvoorbeeld mee naar de grote detectoren onder het Gran Sasso gebergte in Italië, waar Rita Bernabei haar DAMA-LIBRA experiment uitvoert en naar het internationale ruimtestation ISS, waar Samuel Ting’s AMS-02-detector kosmische deeltjes aan het tellen is. Tot nu toe hebben die experimenten nog niets opgeleverd, hetgeen voeding geeft aan de ideeën van mensen zoals Milgrom en Verlinde, die menen dat donkere materie niet bestaat, of dat leidt tot wildere ideeën, zoals die welke het bestaan opperen van axionen, steriele neutrino’s of oer-zwarte gaten uit de oerknal.

Om een lang verhaal kort te maken: De olifant in het universum is een boek dat ik iedereen aan kan raden om te kopen en te lezen! Eigenlijk is er maar één klein ding dat ik hoop dat in een volgende editie wordt gewijzigd en dat is dat de illustraties dan in kleur zullen zijn. Want als je bijvoorbeeld zo’n afbeelding van de minieme temperatuursverschillen in de kosmische microgolf-achtergrondstraling in zwart wit ziet en je mist daardoor de verschillen in de ietsje koudere (blauw) en ietsje warmere (rood) plekken aan de hemel dan is dat mijns inziens wel jammer. Dus hup de volgende editie doorspekken met prachtige afbeeldingen in kleur!