Impressie van het RS Ophiuchi systeem, links een rode reus, rechts een witte dwerg. Credit superbossa.com/MPP
Waarnemingen met de MAGIC telescopen aan de ‘recurrente’ nova RS Ophiuchi, die augustus 2021 weer een uitbarsting meemaakte, laten zien dat novae (lokale) producenten kunnen zijn van kosmische straling. Met de MAGIC telescopen, de naam is een afkorting van de Major Atmospheric Gamma Imaging Cherenkov Telescopes en ze staan op La Palma, kon men gammastraling afkomstig van RS Oph waarnemen, straling met zeer hoge energie (tot 250 GeV). Een recurrente nova zoals RS Oph is er eentje die niet eenmalig explodeert, maar periodiek, in het geval van RS Oph eens in de pakweg 15 jaar. RS Oph is feitelijk een witte dwerg, die vlakbij een rode reus als begeleider heeft, op dezelfde afstand als de aarde van de zon staat. Er stroomt voortdurend materie van de ster naar de witte dwerg (zie de artistieke impressie bovenaan de blog) en dat kan zich ophopen op het oppervlak van de dwergster. Als die hoeveelheid op een gegeven moment een bepaalde kritische grens overschrijdt krijg je een thermonucleaire explosie en dat is dan op aarde als nova te zien.
Toen op 8 augustus 2021 RS Oph als nova aan de hemel verscheen (en hij zelfs even met het blote oog zichtbaar was) kon men de MAGIC telescopen al 30 seconden (!) na de eerste melding naar de nova richten en de waarnemingen doen. Door de explosie van de buitenlagen van de witte dwerg gingen er schokgolven van zeer snel bewegende protonen door het RS Oph systeem heen en het zijn die protonen (kernen van waterstofatomen) die op hun beurt als gevolg van de botsing van de protonen met de sterrenwind van de rode reus de gammastraling hebben geproduceerd, welke met MAGIC zijn waargenomen. Dat wijst er op dat novae naast supernovae ook producenten zijn van kosmische straling, de deeltjes bestaande uit elektronen en protonen, de kernen van helium en van zwaardere elementen, maar ook uit neutrino’s en hoog-energetische fotonen (gamma-straling), die de aarde constant bombarderen en die al in 1912 door Victor Hess werden ontdekt (dit weekend exact 100 jaar geleden). Hier is het vakartikel over de waarnemingen aan RS Oph, verschenen in Nature. Bron: Max Planck Instituut.
