Enkele dagen terug had ik hier het nieuws dat de Webb ruimtetelescoop met zijn NIRcam instrument een sterrenstelsel had waargenomen dat het verst van de aarde verwijderd is (oftewel: dat het vroegst na de oerknal voorkwam). Het stelsel heet GLASS-z13 en z’n roodverschuiving – een maat voor de afstand tot de aarde – is maar liefst z=13, hetgeen betekent dat het stelsel al bestond toen het heelal nog maar 300 miljoen jaar oud was en dat z’n afstand 33 miljard lichtjaar is (rekening houdend met de expansie van het heelal in de afgelopen 13,8 miljard jaar). Maar in de sterrenkunde is er altijd een máár en die luidt in dit geval dat er kans is dat GLASS-z13 helemaal niet het verst verwijderde sterrenstelsel is dat we momenteel hebben gezien. In dezelfde Astroblog over de ontdekking met Webb van GLASS-z13 liet ik een tweet zien van Francis Villatoro, waarin deze grafiek te zien was:
Met de paarse sterretjes zijn GLASS-z13 en GLASS-z11 aangegeven én als grijs blokje GNz11, de vorige recordhouder qua afstand tot de aarde. Maar wat zien we daar in de rechterbovenhoek van de grafiek? Jawel daar staat vermeld HD1, een sterrenstelsel waar ik in april dit jaar over schreef en dat een roodverschuiving heeft van… z=13,3, tataratáááá, ietsje verder dus dan GLASS-z13! Hieronder een foto van HD1.
Maar wacht even, GLASS-z13 is ontdekt door Webb, dé grootste ruimtetelescoop van dit moment, dé telescoop die met z’n infraroodblik het verste in het heelal kan kijken, dus hoe hebben ze dan al enkele maanden eerder HD1 kunnen waarnemen, dat nóg verder weg staat? Welnu, dat heeft te maken met belichtingstijd. HD1 werd ontdekt na een waarneemtijd van maar liefst 1200 uren door een mix van instrumenten, de Subaru Telescoop, VISTA Telescoop, UK Infrarood Telescoop en de Spitzer ruimtetelescoop. Met de ALMA telescoop in Chili kon de afstand worden bevestigd. Ik weet niet precies hoe lang Webb er over heeft gedaan om GLASS-z13 te ontdekken, maar die tijd was vast véél korter dan de 1200 uur die het gekost heeft om HD1 te ontdekken.
Maar we zijn er nog niet. Want er is mogelijk nóg een andere spelbreker, die voor GLASS-z13 roet in het eten gooit. Vandaag kwam ik dit vakartikel tegen, en daarin wordt betoogd dat er mogelijk een sterrenstelsel is ontdekt met een roodverschuiving van maar liefst z=16,7, ding dong, hetgeen een afstand van bijna 35 miljard lichtjaar betekent, hij was er al 235 miljoen jaar na de oerknal. De kandidaat heet CEERS-93316 en je ziet ‘m op de foto hierboven. Hij is ontdekt met Webb’s NIRcam instrument, dus hier is geen extreem lange belichtingstijd voor nodig geweest om te ontdekken. De geschatte afstand werd niet bepaald door spectroscopie, hetgeen ze normaal gesproken doen, maar door een profiel aan te passen met behulp van de beeldgegevens gezien in verschillende banden van frekwenties. Later zullen ze vast en zeker proberen om van CEERS-93316 ook spectraallijnen waar te nemen, zodat ze een onafhankelijke afstandsbepaling kunnen doen. Als de afstand van CEERS-93316 inderdaad klopt dan was dit stelsel al tussen 120 en 220 miljoen jaar na de oerknal bezig met stervorming (zie de tweet hieronder).
The stellar mass of the galaxy (referred to as CEERS 93316) with redshift z=16.7 is about 1 billion solar masses (M☉).
The researchers estimate that star formation first began in this object between 120 and 220 Myr after the Big Bang ( = 18 − 26).https://t.co/qyxzl7HBFy
7/— AkaSci (@akaschs) July 26, 2022
Bron: In the Dark.
Arie, zou het zo kunnen zijn dat hoe hoger de Z is, hoe dichter die oudjes op elkaar gepakt zitten (omdat het universum kleiner was), of vind je ze nog steeds random in alle richtingen? Het is allemaal lastig te bevatten soms.
Goede vraag, waar ik later in een aparte blog nog wel op terug zal komen. Voor nu alvast twee dingen: roodverschuiving draait om afstand, niet om richting. En die roodverschuivingen van 13, of 13,3 of 16,7 zijn niets vergeleken bij de grootste WAARGENOMEN roodverschuiving. Die bedraagt namelijk z=1089, jawel zoveel. Het is niet de roodverschuiving van welk ver verwijderd sterrenstelsel dan ook, maar van… straling, namelijk van de kosmische microgolf-achtergrondstraling. Die CMB dateert van 380.000 jaar na de oerknal.