Site pictogram Astroblogs

Deels in Nederland ontwikkelde spectrograaf WEAVE doet eerste waarnemingen

De William Herschel Telescoop met WEAVE. De WEAVE-positioner is ondergebracht in de 1,8 meter hoge zwarte doos boven de bovenste ring. Optische vezels lopen langs de telescoopstructuur naar de lichtgrijze behuizing links, waar de WEAVE-spectrograaf is ondergebracht. Credit: Sebastian Kramer.

De WEAVE-spectrograaf, die afgelopen voorjaar is geïnstalleerd op de William Herschel Telescoop (WHT) op het Canarische Eiland La Palma, is klaar voor gebruik. Het WEAVE-team nam het hart van het Kwintet van Stephan waar, een groep sterrenstelsels die beroemd is vanwege zijn rol in de kerstfilm It’s a Wonderful Life uit 1946. Het instrument werd gericht op de sterrenstelsels NGC 7318a en NGC 7318b, die zich in het hart van het Kwintet van Stephan bevinden en bezig zijn met elkaar te versmelten. Het Kwintet van Stephan staat op 280 miljoen lichtjaar afstand van de aarde in het sterrenbeeld Pegasus.

De precisiemetingen tonen aan dat het linker sterrenstelsel met een snelheid van 800 kilometer per seconde (2,9 miljoen km per uur) langs het zwaardere sterrenstelsel aan de rechterkant racet, in onze richting. De botsing veroorzaakt een ravage aan de gasreservoirs in het kleinere sterrenstelsel, die worden afgestoten.

De afbeelding toont de WEAVE-LIFU, gericht op het Kwintet van Stephan voor de eerste waarneming. De LIFU verzamelt licht van 547 punten aan de hemel voor analyse door de WEAVE-spectrograaf (elke cirkel geeft een optische vezel aan met een diameter van 2,6 boogseconden). De waarneming levert informatie op van alle gebieden binnen de sterrenstelsels en van de ruimte ertussen. Credits: NASA, ESA, CSA, STScI (achtergrondbeeld); Aladin (overlay met vezels).

De zogeheten first light-waarnemingen werden gedaan met de Large Integral Field Unit (LIFU), een van de drie glasvezelsystemen van WEAVE, ontwikkeld en gebouwd door de NOVA Optische/Infraroodgroep. Bij gebruik van de LIFU sturen 547 dicht op elkaar geplaatste optische vezels het licht van een zeshoekig gebied aan de hemel naar de spectrograaf, waar het wordt geregistreerd en geanalyseerd. Waarnemingen met de LIFU van WEAVE zijn bijna 100 keer sneller dan mogelijk was met eerdere instrumenten op de WHT.

WEAVE staat voor WHT Enhanced Area Velocity Explorer. Het instrument kan bijna 1000 sterren of sterrenstelsels tegelijk in de gaten houden. Het rafelt met hoge precisie sterlicht uiteen in duizenden afzonderlijke kleuren. De kern van WEAVE bestaat uit bijna 2000 verplaatsbare glasvezels. Met WEAVE kunnen astronomen de vorming van sterren bestuderen en onderzoeken hoe sterrenstelsels en het heelal veranderen. WEAVE registreert de snelheid van sterren met een nauwkeurigheid die vergelijkbaar is met die van ESA’s Gaia-satelliet.

WEAVE produceert spectra voor elk van de 31.500 punten of gebieden in en rond de sterrenstelsels: de intensiteit van het licht van de vezels bouwt het beeld van de sterrenstelsels op dat in het midden wordt getoond. De individuele spectra (intensiteit bij elke golflengte; zeven voorbeelden getoond) geven een schat aan informatie over de fysieke omstandigheden op elke locatie. Bij de twee kernen van het sterrenstelsel (linksboven) wijzen de spectra op matig oude sterren (een miljard jaar) en geen stervorming. De smalle, piekvormige spectra rechtsonder zijn typisch voor gas (waterstof, zuurstof, stikstof, zwavel) dat door zeer jonge sterren tot meer dan 10.000 graden wordt verhit, terwijl de brede, asymmetrische pieken in de spectra links wijzen op turbulente schokken tussen gaswolken. In het paneel linksonder (in rood), verkregen in de modus met hoog spectraal oplossend vermogen, kunnen snelheidsverdelingen tot 12,8 kilometer per seconde worden gemeten.

Projectwetenschapper Scott Trager (Rijksuniversiteit Groningen) verwacht dat het meer dan 500 leden tellende WEAVE Science Team mooie ontdekkingen gaat doen met het instrument. “Deze eerste waarnemingen tonen de kracht van WEAVE om de complexe verschijnselen te ontrafelen waarmee de evolutie van sterrenstelsels in de geschiedenis van het heelal gepaard gaat.”

Met WEAVE gaan de Europese astronomen acht grote surveys uitvoeren, op terreinen als sterevolutie, de Melkweg, evolutie van sterrenstelsels en kosmologie. Aansluitend aan wat ESA’s Gaia-satelliet doet, zal WEAVE worden gebruikt om spectra te verkrijgen van miljoenen sterren in de schijf en de halo van onze Melkweg, waardoor Melkwegarcheologie mogelijk wordt. Sterrenstelsels dichtbij en veraf, waarvan sommige zijn gedetecteerd door de LOFAR-radiotelescoop, zullen worden bestudeerd om hun groei te begrijpen. Quasars zullen worden gebruikt als bakens om de ruimtelijke verdeling van gas en sterrenstelsels in de geschiedenis van het heelal in kaart te brengen.

De spectra tonen dat het linker sterrenstelsel (in de figuur blauw gemarkeerd) met een snelheid van 800 kilometer per seconde (2,9 miljoen kilometer per uur) van achteren naar ons toe beweegt. Deze botsing met hoge snelheid veroorzaakt een ravage in het kleinere sterrenstelsel, met name aan zijn gasreservoirs die worden afgestoten. Het afgestoten gas (blauw) is gedetecteerd door de Chandra-röntgentelescoop. De temperatuur ervan moet dus meer dan een miljoen graden zijn, wat de WEAVE-spectra zullen helpen verklaren.

Marc Balcells, directeur van de Isaac Newton Group of Telescopes (ING), waarvan de WHT deel uitmaakt: “Ons doel was een uniek instrument te ontwikkelen waarmee astronomen geavanceerd astronomisch onderzoek kunnen doen. We zijn blij dat we nu kunnen laten zien dat het LIFU-gedeelte van WEAVE niet alleen werkt, maar ook gegevens van hoge kwaliteit oplevert. We verwachten binnenkort first light te kunnen aankondigen voor de andere waarnemingsmodi, die nu hun eigen definitieve afstelling en kalibratie ondergaan.” Bron: Astronomie.nl.

FacebookTwitterMastodonTumblrShare
Mobiele versie afsluiten