Een bezoek aan het observatorium van de Universiteit van Gent

Samen met mijn vrouw ben ik deze week in Gent in België om daar vakantie te vieren. Het leuke van vakanties is als je het nuttige met het aangename kunt combineren en dat lukte vandaag zeker, want vlakbij waar wij verblijven bevindt zich het observatorium van de Universiteit van Gent, bovenop gebouw S9 van de UGent, zoals de universiteit ook wel wordt genoemd. Het observatorium bestaat uit twee koepels die worden gebruikt voor didactische doeleinden – hier een live view op het dak van S9. Per toeval kwam ik eigenlijk achter het bestaan van die koepels, omdat mijn vrouw en ik er afgelopen week een paar keer langs fietsten op weg naar het centrum van Gent. Toen ik even had gegoogled zag ik dat Guy Wauters degene is die de observatoria beheert. Ik ken hem nog van een paar jaar terug toen we elkaar ontmoetten op een feest dat Govert Schilling in Amsterdam had gegeven voor z’n zestigste verjaardag. Ik heb snel even gemaild met Wauters en toen nodigde hij mij uit om een bezoek te brengen aan de observatoria. Nou daar kon ik natuurlijk geen nee tegen zeggen, dus dat resulteerde in een kort, maar indrukwekkend bezoek aan zowel de observatoria op het dak als de astronomische bezienswaardigheden in de kelder van het gebouw.

Van die twee observatoria op het dak is er eigenlijk maar één die voor didaktische doeleinden wordt gebruikt en dat is degene waar een Cassegraintelescoop staat, bovenop een zeer robuuste GM3000 montering van 10Micron, welke je op de foto hierboven ziet. Deze spiegeltelescoop wordt gebruikt door eerste, tweede en derdejaarsstudenten van de UGent, die natuur- en sterrenkunde studeren. De telescoop kan op afstand worden bediend, maar in het eerste jaar is het nog fysiek in het observatorium, om de studenten (dan nog zo’n 120 in totaal, in de latere jaren valt een deel af) echt goed kennis te laten maken met de telescoop en alle verbonden instrumenten, zoals een Echelle spectrograaf en ZWO en ATIK camera’s. Om de eerstejaars echt affiniteit te laten krijgen met het astronomische ‘handwerk’ zijn er ook nog een tweetal Dobson’s, die bij helder weer gebruikt kunnen worden om op het dak tussen de twee observatoria waarnemingen te doen. Die Dobson’s zie je hieronder.

De eerstejaars houden zich vooral met waarnemingen aan de maan bezig, waarbij ze onder andere bij Eerste Kwartier de schaduwen van het zonlicht in de maankraters moeten meten en dan vervolgens moeten uitrekenen hoe diep die kraters zijn. Het tweede jaar nemen ze sterren en sterrenhopen waar en proberen dan de fysieke eigenschappen van de sterren te meten met behulp van spectrografische waarnemingen. De derdejaars tenslotte nemen meestal sterrenstelsels waar en daarvan proberen ze achter hun fysieke eigenschappen te komen. De koepel van het observatorium waar de Cassegraintelescoop staat is voorzien van een koepel, die gebouwd is door de firma Baader, die we ook kennen van de zonnefilters.

Credit: BRAMS/UGent

Wauters liet mij ook de telescoop in het andere observatorium zien, een 15 cm lenzenkijker. Deze wordt echter niet actief gebruikt door de studenten. Naast de twee observatoria staat er op het dak ook nog een radiotelescoop, maar ook die wordt niet echt actief gebruikt, onder andere omdat er veel storende radiosignalen vanuit de omgeving zijn, onder andere van zonnepanelen in de buurt – ja, die schijnen ook radiosignalen af te geven. Wauters vertelde ook over het zogeheten BRAMS project, waar de UGent ook aan meedoet, een project dat bestaat uit een netwerk van 42 radiotelescopen (Yagi antennes) in België en naburige landen, dat meteoren waarneemt, vallende sterren in de volksmond. Als kleine stukje ruimtesteen (meteoroïden) in de atmosfeer van de aarde terechtkomen verhitten ze en wordt de lucht om hen heen geïoniseerd. Zo’n spoor van ionisatie is te zien door BRAMS en dat zie je als de vertikale streepjes, zoals te zien in de afbeelding hierboven. Je ziet ook gekromde streepjes, dat zijn de sporen van dalende en stijgende vliegtuigen. Door de waarnemingen van alle stations te analyseren kunnen ze vervolgens zien hoe zo’n steentje door de atmosfeer is gevlogen, waar die vandaan kwam, op welke hoogte, etc…

Daarna daalden we af naar de kelder van het S9 gebouw, waar onder andere Jean-Pierre Grootaerd de ruimte heeft waar hij het Sterren Schitteren Voor Iedereen project doet. In de kelder liet Wauters mij een andere ruimte zien, waar het ingewikkeld ogende apparaat staat dat je hierboven ziet. Met behulp van laserlicht weten ze in de kleine ruimte onder dat groene vlak een zogeheten Bose-Einstein Condensaat (BEC) te maken, een natuurkundig fenomeen dat hier ook af en toe de revue passeert, een vijfde aggregatietoestand naast vast, vloeibaar, gas en plasma, waarbij verschillende atomen samen zich als één superatoom gedragen.

Afijn, dat was nog niet alles, want ‘lest best’ zeggen ze wel eens en dat was ook hier het geval. Want in nóg een andere ruimte waar ik een kijkje mocht nemen lagen allerlei soorten Kuttertelescopen, ook wel de Schiefspiegler genoemd, telescopen die in de jaren vijftig van de twintigste eeuw ontwikkeld waren door de Duitse werktuigbouwkundig ingenieur en filmregisseur Anton Kutter. En wat lag daar in die kelder: de door Kutter zelf gebouwde telescoop, die hij tot zijn dood (1985) zelf in huis had gehad om daar waarnemingen mee te doen. Hierboven zie je ‘m op de tafel liggen, er achter staat de oorspronkelijke montering en volginrichting waar de telescoop op had gezeten. Naast de telescoop lag nog een oude map met daarin foto’s die door Kutter gemaakt waren, onder andere van de maan. Een stukje astronomische relikwieën, die in een wetenschapsmuseum zeker niet zouden misstaan.

Guy Wauters, dank voor de speciale rondleiding die je mij vanochtend hebt gegeven!

Gerelateerde Astroblogs:

25 jaar fantastische wetenschap en techniek met ESO’s Very Large Telescope Vanaf woensdag 12 juli viert de NASA één jaar Webb