Artist’s impression van een ster die uit elkaar wordt getrokken door een superzwaar zwart gat. Credit: ESO/M. Kornmesser.
Een team van sterrenkundigen van drie Britse universiteiten (University of Birmingham, University College London en Queen’s University Belfast) hebben voor het eerst gezien dat een superzwaar zwart gat in korte tijd plotseling ‘aan’ ging, dat ‘ie snel in helderheid toenam. Het zwarte gat heet J221951-484240 (kortweg J221951) en z’n toename in helderheid wordt ook wel een ’transient’ genoemd. En deze toename was wel héél groot, één van de grootste ooit gemeten. Samantha Oates (University of Birmingham) en haar team ontdekten ‘m september 2019 toen ze met de Ultra-Violet and Optical Telescope (UVOT) aan boord van het Neil Gehrels Swift Observatorium in de ruimte aan het zoeken waren naar kilonovae, dat zijn uitbarstingen van straling als gevolg van botsingen tussen neutronensterren of tussen een neutronenster en een zwart gat. Kilonovae zijn vaker ontdekt en meestal zijn ze in het begin blauw en worden ze naarmate de tijd verstrijkt steeds roder en lichtzwakker. J221951 was ook blauw in het begin, maar vreemd genoeg bleef hij blauw en hij werd ook niet lichtzwakker. J221951 was dan ook geen kilonova, zoals ze eerst dachten.
Na de ontdekking van transient J221951 werd deze goed bestudeerd door een bataljon aan instrumenten, te weten:
- NASA’s Swift/UVOT
- De Hubble Space Telescope
- De South African Large Telescope (SALT) in Z-Afrika
- ESO’s Very Large Telescope in Chili
- Het GROND instrument van de MPG/ESO 2.2-meter telescoep van het La Silla Observatorium in Chili
Met Hubble kon men een spectrum maken van J221951 en daarmee kon men zien dat het niet ging om een bron waarbij zwaartekrachtgolven gepaard gaan, zoals de eerder genoemde botsingen. Zwaartekrachtgolven worden ook waargenomen tot een afstand van een half miljard lichtjaar, maar J22195 bleek maar liefst tien miljard van ons vandaan te staan, véél verder weg dan de bronnen van zwaartekrachtgolven, zo liet een ander gemaakt spectrum zien. Men denkt nu dat het hier gaat om een superzwaar zwart gat in de kern van een sterrenstelsel, dat plotseling in helderheid toenam. Dat kan veroorzaakt zijn doordat er een tidal disruption event (TDE) plaatsvond, een ster die te dichtbij kwam en die wordt opgepeuzeld door het zwarte gat, of doordat het zwarte gat in de kern van een Active Galactic Nuclei (AGN) een soort van toestandsverandering onderging, dat ‘ie van slapend naar actief ging, óók door de toevoer van materie van buitenaf.
Meer informatie vind je in het vakartikel van S. R. Oates et al, Swift/UVOT discovery of Swift J221951-484240: a UV luminous ambiguous nuclear transient, arXiv (2023).
Bron: Phys.org.
