Dakrand deep sky astrofotografie!!

De wonderschone dubbelster Albireo in het sterrenbeeld Zwaan

Gegroet zijt U allen, lieve dames, beste heren……”long time no see”…. zoals we dat in goed frans plegen te zeggen…..want…eh….zeg nou zelf, de enige correcte wetenschappelijk verantwoorde beschrijving van de afgelopen zes maanden kan toch niet anders zijn “wat een ontiegelijke kloten-periode” en dan heb ik het niet eens alleen maar over het koude zeiknatte kolere-weer…want ook op het persoonlijke vlak vond ik de afgelopen zes maanden nou nie ech wat je noemt “toppie Joppie”!

Er bestaat in onzen  vaderlandschen taal een soort van gezegde over glazen die halfvol en glazen die halfleeg zijn en hoe dit gezien wordt is uiteraard geheel afhankelijk van de gemoedstoestand waarin de menselijke observator zich in bevind. Welnu, ik, als professionele ras-neuroot zijnde, wil daar graag nog een derde variant aan toevoegen en wel dat het glas niet eens meer halfleeg is maar compleet in stukken op de grond ligt en je loopt er met je blote bebloede voeten “vrolijk” doorheen te banjeren!!!

Ok, Klinkt behoorlijk heftig…maarre….eigenlijk niets bijzonders, hoor….gevoels-business as usual for little me… en het kan ook zomaar in no time compleet de andere kant uitknallen….Jantje huilt..Jantje lacht. Dit alles zo gezegd hebbende, de realiteit is zeker wel dat het de afgelopen zes maanden gevoelsmatig behoorlijk “wild en woest is geweest”  met die grote verbouwing/restauratie die nu nog steeds plaatsvindt aan en in ons rijksmonumentale bedrijfspand alhier aan de voet van de dordtse dom.

Ontspanning vinden in hobbies zou dit redelijkerwijze dragelijk hebben moeten kunnen maken….maarre….mijn beide schattig-vriendelijke 2cv’tjes staan voorlopig even tot nader orde veilig uit de vuurlinie opgehokt en dus had de ontspanfactor deze winter/lente-periode toch even wat meer hebben moeten komen van het astro-gebeuren…..en laat nu precies deze winter/lente de meest natte en bewolkte periode zijn geworden sinds het KNMI is begonnen met meten…….aaaaarrrrrrggggghhhhhh…niet goed voor het gemoed!! Ik doe nu al zo’n dikke 50 jaar redelijk fanatiek aan de edele sport der observationele sterrenkunde….enne…..ik heb nog nooit zo’n non produktieve periode meegemaakt als de afgelopen zeg maar zes maanden. Ofwel……enige astrofotografische wanhoop begon zolangzamerhand wel mijn deel te worden, als in mijn telescoopspiegel ligt in stukken op de grond en doe op mijn blote voeten de “danse macabre” door de scherven.

En het gekke is nu dat dit vreselijke koleregevoel in amper een week tijd compleet is omslagen in bijkans  totale astronomische euphorie!!

10cm F7 Maksutov/EQ3 dakrand”observatorium” en (rechts) flatfield maken in progress

Let me explain.

Zogezegd wordt er dus alweer een dikke zes maanden flink ge en verbouwd aan het rijksmonumentale bedrijfspand uit 1531  waarin mijn bedrijf, voorheen krantendrukkerij,  opgericht in 1745, sinds in 1817 is gevestigd  en waarin uw nedrig scribent nu alweer de vijfde werkzame generatie is. Ok…..de drukpersen zijn (helaas of toch gelukkig maar???) verdwenen (lekkere luchten…heerlijke geluiden…maar een economisch heel moeilijke bedrijfstak) maar dit prachtige pand aan de voet van de Grotekerk te Dordrecht gaat strakjes o.a. huisvesting bieden aan twee hele fraaie B&B’s, een paar kantoren en een paar woningen.

Op een bedrijfsaanbouw uit 1912, genaamd de nieuwe drukkerij,  bevindt zich een heel groot plat houten dak waarop ik, toen ik nog piepjong was, heel kort van mijn ouders een klein lichtgewicht sterrenwachtje heb mogen bouwen. In amateur sterrenwacht  “Slaap te kort” heb ik met mijn eerste echte telescoop, mijn “Elfje”(11.5cm Newton) mijn eerste schreden mogen zetten in de wondere wereld der observationele sterrenkunde…..maar omdat dit daksterrenwachtje vanwege de trillingen en vanwege de lichtvervuiling niet echt astrofotografie-vriendelijk bleek, ben ik al heel snel toch maar mijn heil gaan zoeken in de Biesbos, eerst op de fiets, vervolgens op mijn Puchje (met zo’n hoog stuur en “E=mc2 op de zijkant geschilderd) en daarna natuurlijk met mijn 1969’er 18pk eendje welke ik met 150 000 km op de teller op mijn 17e verjaardag van mijn vader had gekregen.

Welnu, dit grote platte dak is onlangs ook…eh…aangepakt……Alle smerige gore dakkiezels, (200 zakken a 50kg per zak…..auw!!!) zijn er door mij (62) en mijn 20 jaar jongere opvolger met pijn en moeite vanaf “gewurgd”, hierna is het helemaal opnieuw van verse dakbedekking voorzien en vervolgens zijn er op dit kakkelschonedak  een stuk of 40 hele klimaatvriendelijke “space-age” zonnepanelen geplaatst….en klaar was Klara??? Nou, niet dus…want omdat de boel helemaal open was geweest had ik ergens op een hoekpunt van dat dak waar dat aansloot op de de “oudbouw uit 1531” een zware staalconstructie ontdekt precies op een plekkie waar ik eigenlijk nooit heb overwogen om een telescoop te willen neerzetten omdat ik daar geen zicht had op de westelijke sterrenhemel.

Hmmmm…..zou die plaatselijke zware staalconstructie onder dat dak wellicht ende toevallig voor een trillingvrij(er) fundament voor een astrofotografie-opstelling kunnnen zorgen??? Ok…..geen zicht op de westelijke hemel en je moet via een engstijle ladder het dak opklimmen  en je zit ook nog eens redelijk eng dicht bij de dakrand….MAAR JA……. lekker dicht bij je bed hemelplaatjes kunnen schieten zonder al dat (zeker in de zomermaanden!!) logistieke gestoord late bij nacht en ontij op en neer rijden gedoe naar de Biesbos, dat heeft toch ech wel zo z’n comfortabele aantrekkelijkheden!!

Ik bedoel, ik woon echt niet verkeerd, hoor, zo in dat beeldschone monumentale hart van Dordt, maar ik zal niet ontkennen dat de astrofotograaf in mij zeker de afgelopen tien-vijftien jaar redelijk stikjaloers is geraakt op mijn waarde astrofotografie collega’s woonachtig in de buitenwijken van Dordt en omstreken met een  EIGEN TUINTJE!!!

M27 Halternevel in sterrenbeeld Vosje 10cmF7 Maksutov EQ3 Canon 1000D 10×90 sec

Ziet U, wat in de afgelopen 50 jaar namelijk totaal is veranderd  vergeleken met “vroegah” dat is natuurlijk de manier van astrofotograferen. In die (echt niet zo) goeie ouwe tijd van de natte fotografie was je voor mooie hemelplaatjes veel meer afhankelijk van een echt donkere afgelegen waarneemplek  dan heden te dage in het digitale tijdperk waarbij  je zelfs vanuit je lichtovergoten (Rand)stad achtertuintje met een paar simpele toetsaanslagen op je laptoppie je lichtovergoten randstadhemel kunt veranderen in een stikdonkere “atacama desert style nachthemel”….nou ja, bij wijze van spreke!!!

Ofwel…..zou ik na een afwezigheid van zo’n dikke 50 jaar toch nog een effectief huiselijk astrofoto-plekkie kunnen realiseren in de vorm van een heus “dakrand-observatorium”?????? Een klusje voor de lokale afdeling R&D!!.

Nu is het grootste probleem van deze waarneemplek het feit dat de toegankelijkheid op z’n minst “twijfelachtig gevaarlijk ” is als het gaat om het er naar toe zien te brengen van “zwaar optisch c.q. mechanisch materieel”. Het via een wiebelige stijl aluminium laddertje daar naar toe zien te hengsten van die oerdegelijke maar echt loodzware Skywatcher EQ6 montering en de, in net iets mindere mate maar toch, ook nog best wel corpulente 20cm F6 Newton, dat zag ik voor dit probeersel voorlopig toch nog effe niet zo NIET zitten.

En dus moest er iets anders verzonnen worden en daarvoor had ik nog een veel lichtere skywatcher EQ3-2 ergens rondslingeren. Deze montering is echter  voor visueel werk met telescopen tot een centimeter of maximaal 15 nog redelijk te hoegen….maarre…. als het gaat om zijn astrofotografische prestatie’s, daar werd ik, na eens op het internet rondgeneusd te hebben, toch niet zo echt vrolijk van.  TOTDAT…. ik ergens een artikeltje tegenkwam van iemand die wel hele aardige astrofoto’s met die EQ3-2 wist te verkrijgen,  maar dan wel nadat hij die gammele aluminium driepoot  had vervangen voor “iets veel stevigers” en wel in de vorm van het hyperstevige driepootstatief van de…. EQ6!!

Hmmmm…..ok, mijn EQ6 driepoot was al “besproken” voor een ander projectje, maar ik had nog wel wat los oud ijzer en stalen pijp rondslingeren en daar heb ik dan maar effe…(nou ja effe???)….een stalen zuil statief van in elkaar gelast voor onder de EQ3….enne…dat voelde zeker vele malen steviger aan dan die oorspronkelijke driepoot….yihaaaa very nice!!!.

Als telescoop voor dit dakrand-observatorium-project zag ik dus vanwege de toch wel zeer bescheiden beschikbare dakruimte en de beperkingen van de EQ3 zoiets als een lange Newton niet zo zitten en dus maar weer……en “ja” ik weet het, politiek tegenwoordig niet echt gezellig correct…..mijn fijne optische speeltjes uit het land van “oom Vladimir” uit de motteballen getrokken in de vorm van de “Maks-brothers”….mijn twee zwarte sovjet-russische 10cm zogenaamde “Russentonne”Maksutovjes.

Voor het visuele werk en voor planeetfotografie gebruik ik de 10cmF10 Maksutov en voor het deep sky fotografie-gedoe zo’n zelfde 10cm “Russentonne” Maksutovje,   maar deze heb ik teruggebracht naar F7 door de correctie(verleng)lens-groep aan de achterkant van de Mak te verwijderen.

Deze zwarte 10cm Maksutovjes uit het (goeie ouwe??) Sovjet-tijdperk zijn in principe optisch hartstikke prima….MAAR….er willen er nog weleens exemplaren tussen zitten die op een koude siberische maandagochtend….eh….net effe iets TE SOLIDE in elkaar zijn gezet door een met Wodka doordrenkte sovjet-mechanicus.  Met dat laatste bedoel ik dat de eigenlijk altijd wel prima hoofdspiegels van sommige exemplaren nog wel eens wel erg vast aangedraaid willen zitten in hun spiegelcel.

Een onder (hoog)spanning te vast zittende hoofdspiegel geeft altijd “klotenbeelden” met astigmatisme als overheersende super-irritante beeldfout….geen sterpuntjes maar ster-ellipsjes…jakkes!!

De oplossing voor dit probleem is in principe heel erg simpel maar soms ook heel erg moeilijk. Heel erg simpel omdat je alleen maar de grote bevestigingsring achter de hoofdspiegel hoeft “op te lossen” middels “een paar tikkies met een hamer(tje) en een kleine schroevendraaier”….EN  omdat deze maksutovjes zich echt heel erg makkelijk uit elkaar laten plukken zou dit dus in principe een “piece of cake” moeten wezen….maar helaas “araknisovoye maslo” (pindakaas op z’n russisch!!)…..

Sommige van deze opsluitringen zitten soms echt zo ontiegelijk gestoord vast  dat je ze alleen maar los krijgt met een stukkie best wel lastig  zelf te fabriceren speciaalgereedschap in de vorm van een….soort van “schroevendraaier met een heel breed blad”. Bij de ene had ik mazzel….een klein tikkie met een schroevendraaier….en bij de ander had ik pech…hetgeen resulteerde in een frisse langdurige worstelpartij met dat  homemade stukkie speciaalgereedschap die ik na die worstelpartij meteen in bak 13 kon mikken.  In beide gevallen is het doel om die ring dan vervolgens weer zodanig aan te draaien dat je de hoofdspiegel net een beetje kunt voelen bewegen in zijn spiegelcel. Als je dat vervolgens gelukt is dan zijn het, vind ik, hele  stevige compacte optisch uitstekende telescoopjes!!! Je moet effe zoeken maar er zwerven er nog steeds redelijk genoeg van deze zeer betaalbare tweehands gebakkies rond op het internet.

Wat de EQ3 betreft, daar kon ik het ook niet nalaten om deze dan toch maar even uit elkaar te halen en daar waar nodig te tweaken maar vooral om die originele beton-taaie skywatcher “smeer-glep” te vervangen voor het veel betere monteringsmeerspul van Baader….en omdat de EQ3 nu toch uit elkaar lag en ik een rothekel heb aan die moderne skywatcher kleur wit….aarrrghhhh……heb ik meteen van de gelegen gebruik gemaakt om het gebakkie fijn en zoals het hoort (vind ik)…ZWART…te spuiten.

Tot zover het te willen gebruiken astrospeelgoed. Op het dakplekkie zelf heb ik een regenachtig middagje lang zitten meten en puzzelen met rubber ondergrondplaatjes en een stuk of tien daktegels. Het grootste probleem was om de opstelling daar te plaatsen waar ik het minst last zou ondervinden van twee…..grrrr……straatlantarens van een iets verderop gelegen parkeerplaats…..maar toch ook weer niet te dicht bij die enge dakrand om te voorkomen dat ik niet bij de eerste de beste per ongelukke misstap drie en halve meter  van het dak af zou donderen…..Ok, dan zie ik zeker sterren, maar deze biologische variant is nou niet echt mijn alltime favorite , als U begrijpt wat ik bedoel…hihi!!!

M57 Ringnevel in sterrenbeeld Lier 10cmF7 maksutov EQ3 canon 1000 D 10x90sec

EN TOEN

gebeurde er een wonder…..want na al dit uitvoerige  nadenk, sleutel en pas en meetwerk werd het diezelfde avond nog na het hele opstelcircus zowaar meteen…eh…. zomer c.q. HELDER….wow(!!!)…..en zelfs die ranzige vet lichtvervuilde binnenstad grijze zomernacht hemel  maakte toen ech wel een onbeschrijfelijk gevoel van intense vreugde in mij los, hoor….Eindelijk weer contact met de HEMEL…..en dus….rap ende gezwind zonder ook maar enige hoop en/of hooggespannen verwachtingen aan de slag!!

Welnu……eerst maar eens visueel wat langs de bekende zomerhemel-objecten “getoerd”…..U kent ze wel..M57, Albireo, M13….bla…bla…bla….enne…met de volgende bevindingen. Het old school middels een zoeker localiseren van “fuzzy blobs” aan een lichtovergoten grijze nachten binnenstad hemel (deze sessie heb ik op de nacht van de langste dag gedaan, te weten 20 Juni!) is en zal nimmer een makkie  worden….MAAR….de 10cm Mak/EQ3/stalen zuil stond op dat specifieke dakrandplekkie echt als een rots….echt heel weinig last van trillingen.Yihaaaa very nice indeed!!! Shit….dat had ik…..diepe zucht…..grrrr…mopper de mopper….eigenlijk best wel 50 jaar eerder willen/moeten weten. Nou ja….beter laat dan nooit!!

Dat ging dus eigenlijk best wel verbazingwekkend goed. Bij mijn tweede sessie, een nachtje later, heb ik hetzelfde kunstje heel plezant herhaald maar nu met behulp van de perfectwerkende GoTo functie van de EQ3. Ok, ook nog steeds heel leuk allemaal…maarre….de eigenlijke “heilige graal” van dit hele probeersel was toch het kunnen maken van enigszins serieuze deep sky opnames en dus op nachtje nummero drie de Canon 1000D aan de 10cm F7 Mak geplakt en dan maar gewoon “gaan met die banaan”.  Voor mijn eerste ” astrofotografisch probeersel” heb ik maar eens een 30 seconde plaatje geschoten van Albireo, U weet wel die beeldschone multi-colour dubbelster in het sterrenbeeld Zwaan….enne….daar werd ik beslist heel happy van.

Effe voor alle duidelijkheid….deze opname en alle hierna volgende 90 seconden hemelkiekjes zijn NIET GEVOLGD,  met een EQ3,  die ook nog eens op de bonne fooi op de poolster was/is uitgelijnd. De stroomvoorziening van de EQ3 komt van een 12volt accu die drie meter lager op ons dakterrasje tussen de plantjes van mijn wederhelft staat opgesteld……alles is dus noodzakelijkerwijze wel allemaal een beetje methode “houtje touwtje”..maar met deze plaatjes ben ik voorlopig absoluut hartstikke happy genoeg…Glossy glamourplaatjes schieten is (vooralsnog) absoluut niet mijn intentie….Genieten van een goedlopend werkproces en genieten van het,  voor mij echt hyperluxe, feit  dat ik gewoon na het hemelkiekjes schieten bij wijze van spreken binnen 10 minuten in mijn bed kan liggen i.p.v. het hele circus weer te moeten afbreken, sjouwen en slaapdronken naar huis te moeten rijden…..daar doe ik het voorlopig voor!!!!

Na Albireo heb ik mijn deep sky geluk  maar eens uitgeprobeerd op de vlakbij staande Halternevel, daarna Messier 71 en als toetje ook nog maar even de beroemde Ringnevel M57 in de Lier meegepikt.

Al deze hemelkiekjes zijn opgebouwd uit 10 ongevolgde subjes (light frames) van elk 90 seconde plus 10 dark frames en nog een hele kudde flat fields.  Zogezegd is de EQ3 niet wat je noemt een state of the art, high end paralactische montering en dus zaten er tussen die 10 subjes zeker een paar prima strakke subjes,  maar ook best wel een paar…eh…”mindere goden”.  Mijn gedachte/gokje was door vooral heel veel kort belichte subjes te vergaren, er bij het verwerken met deep sky stacker er vanzelf wel een redelijk gemiddeld acceptabel gevolgd plaatje uit zou komen rollen….enne….dat “gokje” lijkt voorlopig goed genoeg te zijn uitgepakt.

Wat het calibreren betreft was het eigenlijk gewoon “business as usual”…..iets van 15 dark frames van 90 seconden geschoten met het Maks-lensdoppie erop…heel belangrijk….op dezelfde (buiten) temperatuur als de temperatuur waarop de light frames zijn geschoten. Dit alles om “nepsterren” te voorkomen veroorzaakt door dooie pixels. Nu moet ik wel eerlijk zeggen dat ik het corrigeren voor “nepsterren” eigenlijk niet zo ontzettend belangrijk en nodig vind. Kan namelijk niet zeggen dat ik hiermee veel (positief) effect kan bespeuren als het gaat om het verfraaien van mijn fuzzy blob kiekjes, maar goed….kleine moeite en zo…….

Het schieten en toepassen van flat fields daarintegen, die calibreer-opnames hebben echter wel een mega kwaliteitsverhogend effect. De meeste optische systemen hebben in meer of mindere mate last van een vervelende optische fout genaamd “vignettering”.

“Lichtafval” zoals we dat in onze moerstaal benoemen,  is het vreselijk lelijk verschijnsel van een ongelijkmatige niet egale hemelachtergrond veroorzaakt door de diafragmawerking van zaken zoals een iets te kleine vangspiegel en/of het “treintje” van tussenringen die nodig zijn om de camera aan de kijker te bevestigen. Een niet “geflat fielde” opname heeft een achtergrond met helderrond midden gedeelte en een aflopende helderheid van de hemelachtergrond dichterbij de rand van de opname….een zeer opvallend en oerlelijk gezicht!! Wat je met flatfieding ook digitaal fijn kunt verwijderen dat zijn zaken zoals “vuiltjes in de optische trein”…Ofwel….het toepassen van flat fields is echt een “must”!!

Trouwens,  wat het MAKEN van die “flats” betreft, dat lijkt, mijns inziens,  voor sommigen in de astrofotografie-wereld soms nog wel eens op een kunstje rechtstreeks komend uit de wereld van de zwarte magie. Ik zie soms de meest ingewikkede procedures en/of bijbehorende hard ware voorbij komen, zoals bijvoorbeeld het maken van flats doormiddel van het fotograferen van een strak egaal lichtblauwe avondhemel precies een half uur nadat de zon is onder gegaan. Tja…hoe moeilijk wil je het jezelf maken??? Of….het fotograferen van je mat-wit geschilderde koepel…Eh…en als je dan geen koepel hebt, wat dan???? Of…..je koopt in de astrospeelgoedwinkel voor een fijn bedrag aan euries een  zogenaamde “flatfieldmaker”….een soort van speciaal voor jouw teletoeter op maat gemaakte “elektrischen lichtdoos”……nou ja, er wordt, hoe dan ook, naar mijn (on)bescheiden mening soms wel erg onnodig moeilijk  gedaan over iets waar ik persoonlijk echt nooit veel moeite mee heb gehad, maar goed, wie ben ik nou helemaal???

Voor de methode die ik gebruik voor het maken van mijn, tot op heden zeer effectief gebleken,  flats heb ik een simpel stukkie mat wit perspex met daarop voor de extra zekerheid een wit stukkie dun karton geplakt.

Dit stukkie perspex leg ik op de kijkeropening die gericht staat op een ouderwetse aan het plafond van mijn m(J)ancave hangende TL bak en met deze hypersimpele contraptie schiet ik vervolgens een stuk of tien to vijftien flatfield opnames, waarbij ik voor de benodigde egaliteit voor elke nieuwe opname het stukkie perpex een klein slaggie verdraai.  Het enige wat je effe in de smiezen moet houden is het toepassen van de juiste belichtingstijd en dat kan je heel simpel checken met de histogramfunctie van je camera. Die moet voor het beste resultaat een beetje links van midden staan….and bob’s your uncle!!!

De toekomst??? Zijn mijn biesbos-expeditie history?? Néh….dach het niet…..Zeker als de nachten weer gaan lengen en al helemaal als de zomertijd weer zijn zieke hielen ligt, dan wordt het allemaal weer een beetje logistiek bioritme-gevoelsmatig makkelijker en dan ga ik zeker weer het vrije veld in…..die hele beleving vind ik nog steeds onbetaalbaar!!!  Voorlopig ga ik mij nog gezellig verder amuseren met mijn nieuwbakken dakrand-observatorium!!…..

M71 losse bolvormige sterrenhoop in sterrenbeeld Pijl 10cmF7Maksutov canon 1000D EQ3 10x90sec

ik heb er trouwens tussendoor ook nog even een subje van drie minuten aan gewaagd….maar die bleek ongevolgd  toch net effe iets te veel van het slechte. ECHTER….mijn EQ3-2 heeft zowaar een heuse autoguider-aansluiting en dus wordt mijn volgende R&D experimentje het aan de bokkende EQ3 vastknopen van mijn Lacerta MGEN autoguider cowboy en dan maar eens kijken hoe deze “astrofotografische rodeo” gaat aflopen.

Afijn, tot zover deze editie van mijn “hemelgeneuzel”. Gegroet en tot wederziens….enne….Arie, my man….”the celestial floor is yours”!!! Oh…wist U dat nog niet….het gaat namelijk echt totaal “niet goed” met “hopman Arie”……..de moeder( nou ja…vader) aller theoretici heeft de mount everest hoge berg stof van zijn telescoop afgeblazen en is ook begonnen met…hou je vast……astrofotografie(!!!)….oh jee en oh nee…..ook dit vertrouwde heilige huisje lijkt niet te ontkomen aan de chaotisch-wanordelijke tweede wet van de thermodynamica…hihi….!!!

Gerelateerde Astroblogs:

Als ie maar ijs en ijskoud is, NGC 2244 en de Rosettenevel… Topstuk…..NGC 7789….Caroline’s Rose en kijk daar is Messier 103!