In het midden is RUBIES-UDS-QG-z7 met z’n spectrum. © NASA/CSA/ESA, A. Weibel, P. A. Oesch (University of Geneva), RUBIES team: A. de Graaff (MPIA Heidelberg), G. Brammer (Niels Bohr Institute), DAWN JWST Archive
Ze worden ‘red and dead galaxies’ genoemd, sterrenstelsels die rood en dood zijn, stelsels met vooral rode oude sterren, waar géén stervorming meer plaatsvind. Recent onderzoek door een internationaal team onder leiding van de universiteit van Genève laat zien dat één zo’n rood en dood stelsel al 700 miljoen jaar na de oerknal voorkwam. Met de Webb ruimtetelescoop (tsja, géén verrassing) bestudeerden ze enkele sterrenstelsels in het vroege heelal in het kader van het zogeheten RUBIES (the Red Unknowns: Bright Infrared Extragalactic Survey) programma en eentje daarvan – RUBIES-UDS-QG-z7 geheten – heeft een roodverschuiving van z∼7,29, hetgeen betekent dat hij al 700 miljoen jaar na de oerknal bestond. Het NIRSpec/PRISM spectrum dat ze met Webb van dit sterrenstelsel maakten laat zien dat het gaat om een massive quiescent galaxy (MQG), de officiële benaming van rode en dode sterrenstelsels. En massief is ‘ie inderdaad, want RUBIES-UDS-QG-z7 had al 600 miljoen jaar na de oerknal een massa van tien miljard zonsmassa, waarna de stervorming in het stelsel stopte. Nooit eerder is een rood en dood sterrenstelsel zo vroeg in het heelal ontdekt. Het laat zien dat alle modellen over beïnvloeding van stervorming door sterwinden en superzware zwarte gaten moeten worden herzien.
Meer over dit recordstelsel is te vinden in het vakartikel van Andrea Weibel, Anna de Graaff, David J. Setton, Tim B. Miller, Pascal A. Oesch, Gabriel Brammer, Claudia D. P. Lagos, Katherine E. Whitaker, Christina C. Williams, Josephine F.W. Baggen, Rachel Bezanson, Leindert A. Boogaard, Nikko J. Cleri, Jenny E. Greene, Michaela Hirschmann, Raphael E. Hviding, Adarsh Kuruvanthodi, Ivo Labbé, Joel Leja, Michael V. Maseda, Jorryt Matthee, Ian McConachie, Rohan P. Naidu, Guido Roberts-Borsani, Daniel Schaerer, Katherine A. Suess, Francesco Valentino, Pieter van Dokkum, Bingjie 冰洁 Wang 王. RUBIES Reveals a Massive Quiescent Galaxy at z = 7.3. The Astrophysical Journal, 2025; 983 (1): 11.
Bron: Universiteit van Genève.
Fascinerend! Toch lijkt het me straffe kost om op deze extreme roodverschuivingen deze conclusies te vellen. Ze zijn immers al extreem roodverschoven, en die observatie van extreme roodheid is dan ook gelijk de reden dat het sterrenstelsel geen stervorming meer heeft. Met zo’n kleine puntbron!
Maar goed, wellicht dat het Big Bang model dan toch gaat sneuvelen?
Robert, dank voor je reactie. Vraagje over deze: “die observatie van extreme roodheid is dan ook gelijk de reden dat het sterrenstelsel geen stervorming meer heeft“. Je zal ’t vast niet zo bedoelen, maar nu zeg je eigenlijk dat het sterrenstelsel geen stervorming heeft vanwege de observatie door sterrenkundigen. Dán hebben we best wel invloed op het heelal. 🙂
Hallo Arie,
ja je hebt helemaal gelijk hoor! Ik bedoelde eigenlijk te schrijven “die observatie van extreme roodheid is dan gelijk de reden – voor de theorie – dat het sterrenstelsel geen stervorming meer heeft!” Iets te kort door de bocht.
Ben je het wel met de rest van de redenatie eens, dat de conclusie van een dood sterrenstelsel aan de hand van deze gegevens voorbarig is? Oprechte vraag hoor, het kan best zijn dat er veel meer bewijs is dat ook in deze richting wijst, in deze nieuwe observaties met de Webb van de ‘Kosmische Dageraad”.
Sidenote: ik ben sinds kort met de app Stellarium op mijn Android telefoon de sterren die ik met het blote oog kan zien hier bij Amsterdam aan het identificeren! Grappig dat ik daar zo lang over gedaan heb, maar het is ook zo makkelijk tegenwoordig. Groeten Robert
P.S. Ik kan trouwens niet meer inloggen op jouw website? Misschien omdat ik Chrome gebruik idk
Ja, die conclusie kan zeker niet als bewezen worden verklaard, het blijft op dit moment nog giswerk op basis van waarnemingen (deze: “one of the strongest Balmer breaks observed thus far at z > 6, with no emission lines but tentative Balmer and Ca absorption features, as well as a Lyman break”) plus modellen. Kan dus op basis van betere waarnemingen/modellen weer anders uitpakken.
Vreemd trouwens dat je niet kan inloggen. Ik werk ook gewoon op Chrome. Maar gelukkig kan je ook zonder in te loggen alles zien hoor.