11 oktober 2024

Messier Maandag – M65, de eerste Messier-supernova van 2013

M65 1

Image credit: Chuck Greenberg, Scott Tucker, Adam Block, AURA, NSF, NOAO.

Welkom bij de volgende editie van Messier Maandag! Iedere week bespreken we een object uit de Messier-catalogus, een lijst van 110 deepsky-objecten die is opgesteld om verwarring met kometen te voorkomen.

Messier Catalogus

Image credit: Tenho Tuomi, Saskatchewan, Canada.

Tot de meest algemene objecten in de Messier Catalogus behoren sterrenstelsels buiten onze Melkweg. Van de 110 Messier-objecten behoren er 40 tot deze categorie. Soms (gemiddeld één keer per eeuw) ontploft er een supernova in een standaard Melkweg-achtig sterrenstelsel. Hoewel we al 400 jaar geen supernova in ons eigen sterrenstelsel gezien hebben, hebben we inmiddels al 54 supernovae waargenomen in 25 van de 40 Messier-sterrenstelselsWel, sinds een week kun je daar nog een stelsel aan toevoegen: Messier 65. Je kunt ‘m op deze manier zelf vinden:

M65 locatie

Image credit: Stellarium, via http://stellarium.org/.

Onder de Grote Beer bevindt zich het bekende sterrenbeeld Leeuw. De helderste ster van dit sterrenbeeld is Regulus. Als je vanaf deze ster een lijn trekt naar de (eveneens heldere) ster Denebola, dan kruis je de minder heldere ster Chertan. Vlakbij deze ster zou het zwakke spiraalstelsel M65 zichtbaar moeten zijn door een goede verrekijker, áls je weet waar je moet zoeken!

M65 locatie2

Image credit: Stellarium, via http://stellarium.org/.

Op een afstand van drie hemelgraden van de blauwe ster Chertan (en slechts één hemelgraad verwijdert van de ster 73 Leonis, die op een heldere nacht nog altijd met het blote oog zichtbaar is) zou je dit spiraalstelsel binnen een paar nachten moeten kunnen vinden.

M65 2

Image credit: Gianluca Masi and the EU’s Virtual Telescope Project.

De heldere sterren die je ziet, bevinden zich in onze eigen Melkweg – de heldere, centrale kern en uitgerekte stofbanden van Messier 65 zijn echter duidelijk zichtbaar op bovenstaande opname. Mensen die in het bezit zijn van apparatuur met een groot hemelbereik, zullen zien dat Messier 65 deel uitmaakt van een groepje van drie nevelige objecten: het beroemde Leo Triplet, zoals zichtbaar is op onderstaande opname met een hemelbereik van 4,4 graden!

Leo Triplet

Image credit: ESO and Digitized Sky Survey 2.

Messier 65 is op bovenstaande opname het meest rechtse sterrenstelsel van het drietal, die duidelijk door de zwaartekracht aan elkaar verbonden zijn. Hoewel ze alledrie op een afstand van 35 miljoen lichtjaar staan, lijken ze elkaar nog niet te beinvloeden. Dit suggereert dat een mogelijke samensmelting pas miljarden jaren in de toekomst zal plaatsvinden – ongeveer zoals bij de Melkweg en Andromeda het geval zal zijn.Als je het drietal wat nader bekijkt, komt de ware pracht van de stelsels naar voren:

Leo Triplet2

Image credit: ESO/INAF-VST/OmegaCAM. Ack: OmegaCen/Astro-WISE/Kapteyn Institute.

Opvallend genoeg zijn Messier 65 en het andere heldere spiraalstelsel van het drietal, Messier 66, allebei ontdekt door Charles Messier himself op 1 maart 1780 – maar is het derde lid van het drietal (dat vrijwel even helder is) aan zijn aandacht ontsnapt!Het drietal wordt vaak gefotografeerd door amateur-astronomen, hetgeen resulteert in mooie plaatjes:

Leo Triplet3

Image credit: Hunter Wilson, a.k.a. Hewholooks of Wikimedia Commons.

Foto’s van deze spectaculaire spiraalpracht zijn overal op het internet te vinden, waaronder op de website van Volker Wendel, die M65 in adembedemend detail heeft vastgelegd:

M65 3

Image credit: Volker Wendel of http://www.spiegelteam.de/.

Alvin van LightBuckets heeft M65 en M66 waargenomen met zijn 20″-telescoop, waarbij een belichtingstijd van 18 uur (!) is gebruikt. Het resultaat is een absoluut meesterwerk:

Leo Triplet4

Image credit: administrator/user Alvin of http://www.lightbuckets.com/.

Natuurlijk kan een professionele telescoop dit beter. Zoals gewoonlijk maakt Hubble de mooiste plaatjes van een sterrenstelsel – ondanks het feit dat onderstaande foto gemaakt is met de oudere WFPC2-camera, levert het een spectaculaire blik op de kern van het Messier 65 (in een resolutie zoals alleen Hubble die kan leveren):

M65 4

Image credit: NASA / ESA / STScI / AURA / Hubble Space Telescope.

Voor degene die een mooie kijk op het gehele sterrenstelsel willen, zou onderstaande foto van het Europese Zuidelijke Observatorium (ESO) voldoende moeten zijn:

M65 6

Image credit: ESO/INAF-VST/OmegaCAM. Ack: OmegaCen/Astro-WISE/Kapteyn Institute.

Bedenkt goed dat vrijwel ieder “lichtpuntje” dat je ziet, een ster in onze eigen Melkweg is – de sterren van M65 zelf zijn weinig meer dan wazige lichtvlekken. Als je goed kijkt, zie je onder de kern van het sterrenstelsel twee voorgrondsterren die deel uitmaken van ons eigen melkwegstelsel, terwijl vlak boven de “drie uur-positie” een derde, zwakkere ster zichtbaar is.Waarom breng ik deze details onder de aandacht? Wel, omdat precies tien dagen geleden een ontdekking bekend is gemaakt. M. Sugano, uit Katogawa (Japan), heeft de volgende foto gemaak van M65, waarop een nieuwe ster zichtbaar is. Kijk zelf maar!

M65 7

Image credit: M. Sugano, Kakogawa, Hyogo-ken, Japan.

Zie je ‘m? Om je te helpen, heb ik ingezoomd en een cirkel toegevoegd:

M65 8

Image credit: M. Sugano, Kakogawa, Hyogo-ken, Japan, circle by Ethan Hawke.

Het extra “lichtpuntje” is een supernova! Deze zal voortaan door het leven gaan als SN 2013am en is de eerste supernova die dit jaar is “afgegaan” in een Messier-object! Wil je meer plaatjes zien? Dat kan hier! Heb je zelf een telescoop? Dan zou ik je aanraden om zelf op supernova-jacht te gaan, zoals mijn gewaardeerde astro-collega Jan Heuser ook gedaan heeft. Hoewel de supernova op zijn onderstaande opname niet goed zichtbaar is, vind ik het een goede poging! Vanavond zal hij het nogmaals proberen – het resultaat zal uiteraard op AstroBlogs gepubliceerd worden.

M65 supernova JH

Image credit: Jan Heuser, AstroBlogs.nl.

De supernova heeft een helderheid van magnitude 11, waardoor iedereen met een redelijke telescoop in staat zou moeten zijn om ‘m te zien. De supernova is ongeveer even helder als 20% van de rest van het sterrenstelsel bij elkaar!Een andere prachtige foto van de supernova is gemaakt door Manfred Mrotzek:

M65 9

Image credit: flickr user Manfred Mrotzek.

En da’s een prachtige manier om deze Messier Maandag te eindigen: met een knal! Inclusief die van vandaag, hebben we nu 5 van de 110 Messier-objecten besproken:- M1, de Krabnevel (25 februari 2013) – M8, de Lagunenevel (4 maart 2013) – M13, de Grote Bolhoop van Hercules (11 maart 2013) – M15, een oeroude bolhoop (25 maart 2013) – M65, de eerste Messier-supernova van 2013 (1 april 2013)Welke zal de volgende zijn? Kom volgende week maandag weer terug en je zal het weten!Messier Maandag – in samenwerking met Starts With A Bang.

Share

Comments

  1. Jan (H) zegt

    Leuk dat je mijn foto gebruik hebt. Ik ga vanavond eens proberen de supernova er beter op te krijgen.

  2. Hm, bij mij (dwz bij Huygens) problemen met het automatisch volgen. nou ja, het heeft geen haast heb ik gemerkt 😉

  3. Hoop dat Jan meer succes heeft!

  4. Dominique zegt

    Hallo,

    Ik vind dit een leuke website.
    Als je nou een object als de M65 wilt bekijken als amateur, wat heb je daar voor nodig?

    Gr. Dominique

    • Jan (H) zegt

      Dominique,
      Als je deze visueel wilt bekijken door een telescoop moet je vooral eerst een hele donkere omgeving hebben. Iets dat eigenlijk in Nederland moeilijk te vinden is. Sterrenstelsels als M65 zijn hele zwakke, moeilijk te herkennen objecten en je moet een geoefend oog hebben om deze te kunnen zien. Zgn. diffuus kijken, heet dat.

      De soort telescoop maakt dan niet eens zo veel meer uit, alhoewel hoe groter de opening van de kijker, hoe meer licht deze kan opvangen. Maar als niet donker is zoals in de stad en hele Randstad, dan komt er ook veel lichtvervuiling in je kijker waardoor zulke zwakke objecten nog steeds moeilijk te zien zijn.
      Maar als het donker genoeg is, bijv. in zuid Frankrijk, de Ardennen, etc. dan zal deze wel goed te zien zijn.

      Ik heb er ook veel moeite mee om ze te kunnen zien. Daarom fotografeer ik zulke objecten liever dan te bekijken. Fototoestel kan veel meer licht opvangen en langere tijd dan je oog kan zien.

      Groeten,
      Jan

      • Dominique Brasker zegt

        Hallo Jan,

        Bedankt voor de informatie.
        Jaarlijks ga ik op vakantie naar de alpen, daar ziet de hemel er altijd prachtig uit.
        Voor mijn beroep vaar ik ook wel eens de oceaan over, dus een camera zou dan denk ik handiger zijn.
        Al hoewel een boot in beweging is en dat dan wazige fotos oplevert ivm de sluitings tijd toch?
        Het kan eigenlijk dus al met een redelijke spiegelreflex camera?
        Ik zal mij hier eens in verdiepen.

        Gr. Dominique.

        • Dominique Brasker zegt

          Hallo,

          Ik heb nog een vraagje over diffuus kijken.
          Bij diffuus kijken, kijk je dus naar een object dat zelf geen licht geeft, maar waar licht op schijnt.
          Wat zorgt er dan voor dat een object als M65 verlicht word. Dat is toch een steren stelsel op zich?

          Groeten Dominique.

          • M65 geeft zelf licht, want het is een sterrenstelsels met miljarden sterren. Alleen zien we die sterren niet afzonderlijk en dat gezamenlijke licht wordt dan kennelijk ook difuus licht genoemd, omdat we de afzonderlijke puntbronnen niet zien. Behalve dan van die supernova.

  5. Jurgen Kobierczynski zegt
  6. Jurgen Kobierczynski zegt

Speak Your Mind

*