3 november 2024

Messier Maandag – M1, de Krabnevel

Krabnevel amateur

Deze nevel vertoonde zoveel overeenkomsten met een komeet, zowel in vorm als in helderheid, dat ik me heb ingespannen om anderen te vinden, zodat astronomen deze nevels niet kunnen verwarren met kometen die net zichtbaar worden – Charles Messier

Laten we eens terug gaan naar een tijd toen het ons bekende heelal veel kleiner was. De enige planeten die we kenden, waren degene die met het blote oog zichtbaar zijn: Mercurius tot en met Saturnus. Destijds waren de enige objecten die goed bekend waren: de klassieke planeten, hun manen, de maan en de zon. Daarnaast werd er regelmatig jacht gemaakt op de enige nieuwe objecten die bestudeerd werden: kometen, de tweestaartige wonderen van het zonnestelsel.

Komeet Hale-Bopp

Image credit: Loyd Overcash of DeerRidge Observatory, http://www.skyshooter.net/Comets.htm.

Natuurlijk waren ook andere ‘nieuwe’ objecten bekend, zoals nova’s en supernova’s, maar het ontdekken van kometen was de primaire bezigheid van de meeste astronomen van hun tijd. Charles Messier was in 1758 geen uitzondering, aangezien hij vol verwachting wachtte op de terugkeer van de Komeet van Halley, waarvan Halley zelf had voorspelt dat hij dat jaar zou terugkeren.

Je kan je zijn opwinding dus wel voorstellen, toen Messier door een (voor die tijd) grote telescoop keek en op 12 september 1758 het volgende zag:

Zeta Tauri

Image credit: Chris Brankin’s Deepsky (Messier) Objects, from http://www.stargazing.net/.

Die heldere ster is niet zo interessant, maar de nevelige vlek linksboven de ster vertoont grote overeenkomsten met een komeet die langzaam helderder wordt, precies waar Messier op gerekend had. Helaas: het was geen komeet, aangezien de vlek niet helderder werd en bovendien op z’n plaats bleef en daarnaast de volgende nachten niet van vorm veranderde.

Messier besefte snel dat hij niet naar een komeet keek, maar naar een permanente nevel tussen de sterren – een wazig, uitgestrekt object – dat gemakkelijk voor een komeet aangezien kon worden. Vandaar dat hij de Messier-catalogus begon, een lijst van (uiteindelijk) 110 objecten die kometenjagers voor de gek zouden kunnen houden.

Messier Catalogus

Image(s) credit: SEDS — http://messier.seds.org/.

Over ieder object in de catalogus (waar dus geen één komeet tussen zit) kan een opmerkelijk verhaal verteld worden. Vanaf vandaag zal iedere maandag een Messier-object onder de loep genomen worden, waarbij allerlei boeiende feiten verteld worden. Ik presenteer u: Messier Maandag! (in samenwerking met Starts With A Bang, het blog van de sterrenkundige met het stoerste uiterlijk: Ethan Siegel).En we trappen af met Messier 1, beter bekend als de Krabnevel!

M1 Stellarium

credit: generated by Ethan Siegel, using Stellarium, downloadable at http://stellarium.org/.

Krabnevel locatie

credit: generated by Ethan Siegel, using Stellarium, downloadable at http://stellarium.org/.

Als je vanavond naar buiten gaat, en het is onbewolkt, ga dan op zoek naar het sterrenbeeld Orion. Zoek de ‘bovenste’ twee sterren (Betelgeuze en Bellatrix) en ga dan een flink aantal hemelgraden naar boven – maar niet zo ver als de heldere ster Alnath (of de planeet Jupiter). Hier vind je dan een redelijk heldere ster die bekend staat als Zeta Tauri, een ster van de derde magnitude die vanuit de meeste steden zichtbaar is.Als je met een goede verrekijker naar Zeta Tauri kijkt (mits het goed donker is), dan zie je waarschijnlijk zoiets:

Tussen de heldere sterren, die qua kleur variëren van diep oranje tot helder blauw, zie je een zwakke en wazige vlek dat onmiskenbaar geen ster is. Dat is dus de Krabnevel, of Messier 1. Zelfs een amateur-waarnemer met een goede telescoop zal prachtig veel detail kunnen zien.

Krabnevel amateur detail

Image credit: Richie Jarvis

Je kijkt naar een ster die zeer recent ontploft is: in het jaar 1054, om precies te zijn. Sindsdien is het supernovarestant langzaam aan het uitdijen, waarbij het Messier-object gecreëerd is dat we vandaag de dag kunnen zien. Bovendien blijft dit spectaculaire object veranderen, zoals deze twee foto’s (uit 1973 en 2000) laten zien:

expanding crab nebula

Image credit: Michael Richmond

Terwijl de buitenlagen van de dode ster blijven uitdijen en afkoelen, is de kern ingestort tot een pulserende, röntgenstraling uitstotende neutronenster, die zichtbaar is op deze spectaculaire foto van de ruimtetelescoop Chandra:

Crab Pulsar

Image credit: NASA / CXC / MSFC / M.Weisskopf et al.

Zelfs de pulsar, die 30 keer per seconde om z’n as draait, is aan verandering onderhevig, zoals op deze time-lapse video van zeven maanden zichtbaar is (gemaakt door hetzelfde Chandra-team):

Toch zijn de beste foto’s van dit supernovarestant afkomstig van de legendarische Hubble-ruimtetelescoop, waarbij in ongeëvenaard detail zichtbaar is hoe de uitdijende, vezelige structuur reageert met het interstellaire medium:

Krabnevel Hubble

Image credit: NASA, ESA, J. Hester and A. Loll (Arizona State University).

Hoewel deze foto een mozaiek is (vele foto’s aan elkaar geplakt), met kunstmatig versterkte kleuren, laat deze gedetailleerde close-up goed zien dat de vezelige, filamentaire structuur geen artefact of gezichtsbedrog is, maar echt:

Krabnevel Hubble detail

Image credit: NASA, ESA, J. Hester and A. Loll (Arizona State University).

Dit supernovarestant zou zelfs de geboorte van nieuwe sterren kunnen triggeren, als de uitdijende schil in botsing komt met moleculaire wolken, terwijl de neutronenster langzaam zal veranderen, aangezien zijn omgeving bepaalt niet in evenwicht is.Geloof je dat laatste niet? Vergelijk dan deze twee foto’s, waarin worden ingezoomd op de binnendelen an de Krabnevel. De foto’s zijn en paar maanden na elkaar gemaakt door Hubble:

Changes in inner crab nebula

Image credit: J. Hester and P. Scowan (ASU), NASA and HST.

Dit object, het allereerste Messier-object, zal blijven veranderen en evolueren, om in 2054 zijn 1000ste verjaardag te vieren.Ik hoop dat je plezier hebt beleefd aan je eerste Messier Maandag – het zal niet je laatste zijn! Bron: Starts With A Bang

Share

Comments

  1. Geweldig initiatief, lekker veel prachtige foto’s en info + voor ruim 2 jaar Messier Maandag! Loving it.

  2. Mooi hoor, ik kijk uit naar de volgende

  3. Olaf van Kooten zegt

    Bedankt, daar doen we het voor. Maar alle dank gaat ook uit naar Ethan Siegel: zijn artikelen zijn eigenlijk simpelweg door mij vertaald. Allemaal in overleg met hem uiteraard, hij heeft AstroBlogs veel complimenten gegeven (“de Nederlandstalige Universe Today”) en is vanaf nu ook lezer – nou ja, “volger” is denk ik een beter woord 😀

  4. Olaf van Kooten zegt

    Oeps, ik heb volgens mij de laatste reactie per ongeluk gewist. Toch wil ik er alsnog op reageren 😛 – al jouw mooie astrofoto’s van Messier-objecten zijn welkom hoor! Goed, de Krabnevel heb je helaas nog niet bij z’n hoorns eeh…scharen kunnen vatten, maar voor de rest kun je mooie Messier-foto’s opsturen naar olafvankooten at hotmail punt com, dan krijgen ze een mooi plekje in toekomstige edities van Messier Maandag!

    De volgende Messier Maandag gaat niet over M2, maar over de Lagunenevel (M8) – ik volg namelijk de volgorde van de oorspronkelijke Messier Mondays op Starts With A Bang.

Speak Your Mind

*