19 maart 2024

Sterclusters doen aan zelfregulering

Compositiefoto van RCS 36 bij meerdere golflengtes. Credit: X-ray: NASA/CXC/Ames Research Center/L. Bonne et al.; Infrared: ESA/NASA.JPL-Caltech/Herschel Space Observatory/JPL/IPAC

Groepen mensen kunnen aan zelfregulering doen, maar dat blijkt ook gedaan te worden door sterren die deel uitmaken van clusters, open sterrenhopen. Onderzoek aan RCW 36, een grote interstellaire wolk van geïoniseerd waterstof (HII) op 2900 lichtjaar afstand van de aarde, heeft laten zien de sterren in die wolk doen aan zelfregulering, dat ze slechts een beperkt aantal sterren laten groeien voordat de grootste en helderste leden van de cluster het meeste gas uit het systeem verdrijven en er geen gas meer is voor nieuwe sterren. Een soort van kosmische geboortecontrole, zo zou je het ook kunnen noemen. RCW 36 is door een batterij aan instrumenten waargenomen, zoals Chandra (röntgenstraling), Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA, in infrarood), de APEX (Atacama Pathfinder EXperiment) telescoop en de Herschel IR-ruimtetelecoop (die inmiddels ter ziele is). RCW 36 bevat een cluster van sterren en twee grote gaten of holtes, gebieden in tegengestelde richtingen waar het HII-gas is weggeblazen. Er is ook een ring van gas die zich om het cluster tussen de holtes wikkelt en een soort van taille vormt rond de zandlopervormige holtes – allemaal aangegeven in de afbeelding hieronder.

Credit: NASA/JPL-Caltech, Herschel Space Observatory

Het gas in het centrum van RCW 36, in de buurt van de twee zwaarste sterren van de cluster, is maar liefst 2 miljoen K heet en daarom zendt het róntgenstraling uit, dat waargenomen is door Chandra. Het gas in de ring om het centrum is een stuk koeler, naar schatting tussen 15 en 25K, het expandeert met een snelheid tussen de 3.200 en 6.400 km/uur, zo laten de waarnemingen met SOFIA en APEX zien. Aan de randen van de twee holtes blijken schillen met koel gas te zijn, die met een snelheid van 16.000 km/u naar buiten vliegen, aangedreven door de druk van het hete gas in de kern van RCW 36. Rondom RCW 36 met z’n twee grote holtes zijn nóg grotere holtes waargenomen, zodat het allemaal begint te lijken op een kosmische Matroesjkapop.

De hoeveelheid koud gas dat in de binnenste drie lichtjaar van RCW 36 wordt uitgestoten heeft een massa van naar schatting 170 aardmassa’s per jaar. Met die snelheid zal RCW 36 over zo’n 1 á 2 miljoen jaar helemaal geen koud moleculair gas hebben en zal de stervorming er stoppen. De sterrenkundigen noemen dit proces waarbij sterren zichzelf kunnen reguleren ‘stellaire feedback’.

Meer informatie vind je in het vakartikel van  L. Bonne et al, The SOFIA FEEDBACK Legacy Survey Dynamics and Mass Ejection in the Bipolar H ii Region RCW 36The Astrophysical Journal (2022).

Bron: Phys.org.

Share

Speak Your Mind

*