Een lesje gravitatiestraling

Gisteren hield John Heise, verbonden aan de Universiteit Utrecht en SRON, een lezing bij Chr. Huygens over gravitatiestraling. Hij sprak zelf van een les over gravitatiestraling, want hij zou vanaf de grondbeginselen uit de doeken doen hoe het precies in elkaar zat. En hij hield woord, want op een boeiende en heldere manier liet hij het in grote getalen opgekomen publiek zien wat gravitatiestraling of zwaartekrachtsstraling precies is, hoe men hoopt het te kunnen waarnemen en wat de meest recente stand van zaken rond die waarnemingen is. Hij begon met simpele klassieke mechanica over golfbewegingen, straling en ladingen en dat leidde hem tot de Algemene Relativiteitstheorie (ART) van Albert Einstein uit 1915, waarin voor het eerst het bestaan van gravitatiegolven geopperd werd. Bij heftige verschijnselen zoals botsingen van neutronensterren of zwarte gaten zouden er rimpels in de ruimtetijd ontstaan, die zich net als de golven in het water nadat je een steen hebt gegooid naar buiten toe verspreiden. De golven zijn nooit direct waargenomen, maar het bestaan ervan is wel indirect aangetoond. Eerst in 1974 door waarnemingen aan de pulsar PSR B1913+16 en daarna met behulp van de enige dubbele pulsar die bekend is: PSR J0737-3039A/B in het sterrenbeeld Grote Hond (Canis Major), 2.000 lichtjaar van ons verwijderd ^[1]In 2005 werd PSR J0737-3039A/B  gebruikt om de ART te testen door te meten welk effect het ronddraaien van de beide pulsars op elkaar had door het uitzenden van zwaartekrachtsgolven. Resultaat … Lees verder. Hóe dat pulsarsysteem precies in elkaar ziet kan je in de volgende video zien:

Tenslotte ging Heise in op de huidige instrumenten waarmee overal ter wereld pogingen worden gedaan om gravitatiestraling waar te nemen, zoals VIRGO in Europa en LIGO in de Verenigde Staten.  Ergens rond 2018 hopen ze ook een detector in de ruimte te hebben, LISA genaamd, die supergevoelig is. Pffff, moet je wel een kilo geduld voor opbrengen zeg. Afijn, Heise besloot de avond met een rondje vragenstellen en ik had er nog eentje voor hem in petto over Joseph Weber, grondlegger van de gravitatiedetectoren, die in 1987 beweerde de straling gezien te hebben na de explosie van supernovae 1987A. Heise’s oordeel over de claim: onzin. En met die helderheid sloot hij een boeiend lesje gravitatiestraling af.