De jet van M87. Credit: NASA/Hubble Heritage Team/STScI/AURA
Het enorme elliptische sterrenstelsel M87 kennen we van z’n straalstroom of jet, die vanuit de kern naar buiten wordt gespuwd (5.000 lichtjaar ver weg), én van zijn centrale superzware zwarte gat M87* (alias Powehi), waarvan men in 2017 met de EHT een foto heeft genomen. Net als andere sterrenstelsels, zoals ook het melkwegstelsel, vinden er in M87 ook novae plaats, exploderende witte dwergsterren die wel 10.000 keer lichtsterker kunnen worden. Tot nu toe waren die twee fenomenen ongerelateerd, de jets en de novae. Maar onderzoek aan M87 heeft nu aan het licht gebracht dat ze zeker wel in relatie tot elkaar staan. Het blijkt namelijk dat de novae in M87, waarvan ze er 135 bestudeerd hebben, niet willekeurig verspreid over M87 plaatsvinden, maar dat ze allemaal uitgelijnd zijn met de jet van het elliptische stelsel. Ze maakten daarbij gebruik van de gegevens gedurende negen maanden verzameld met de Hubble ruimtetelescoop. De kans dat die uitlijning op toeval berust is klein, zo’n 0,3%. Het is voor het eerst dat dit is waargenomen, dus niet duidelijk is of die uitlijning ook in andere sterrenstelsels met jets aan de hand is of dat M87 hierin een uitzondering vormt.
#arXiv A 9-Month Hubble Space Telescope Near-UV Survey of M87. II. A Strongly Enhanced Nova Rate near the Jet of M87 https://t.co/vIFzk5SNup
The 135 classical novae discovered in M87 appear to be strongly concentrated along the galaxy’s jet. (occurred by chance of order 0.3%). pic.twitter.com/9E5YzJXDBS— Francis Villatoro (@emulenews) October 3, 2023
Ook is niet duidelijk hoe de jet precies de novae kan activeren. Er zijn wel een paar theorieën over. Eentje zegt dat jets de sterren in hun pad kunnen verhitten en dat kan dan leiden tot materieoverdracht. Novae ontstaan als een witte dwerg door toevoer van materie op een gegeven moment een thermonucleaire explosie ondergaan en het zou de energieoverdracht door de jet kunnen zijn die dit bewerkstelligt. Probleem van deze theorie is echter dat de energieoverdracht van de enorme jet op de kleine witte dwergen veel te klein lijkt. Een andere theorie zegt dat de jet de stervorming kan stimuleren en als je meer sterren hebt krijg je ook meer dubbelsterren en daarmee uiteindelijk ook meer novae. Probleem hiervan is echter dat in de richting van de jet van M87 nier meer stervorming gaande is dan elders in het stelsel, voor zover nu bekend. Dus ook deze theorie lijkt niet aan de orde te zijn. Andere ideeën moeten daarom worden uitgezocht. Zoals het idee dat de jet wellicht gas en stof voor zich uit duwt en zo het interstellaire medium verrijkt met wolken van gas en stof. Als zo’n wolk dan bij een witte dwerg arriveert zou dat tot een nova kunnen leiden. De jet zou ook zelf voor een schokgolf kunnen zorgen, die een witte dwerg kan activeren om als nova te exploderen. Wordt vervolgd!
Meer informatie kan je lezen in het vakartikel van Alec M. Lessing et al, A 9-Month Hubble Space Telescope Near-UV Survey of M87. II. A Strongly Enhanced Nova Rate near the Jet of M87, arXiv (2023).
Bron: Phys.org.
Speak Your Mind