Webb: Earendel, de verst verwijderde ster ooit gezien, is blauw en heeft mogelijk een begeleider

De cluster  WHL0137-08. Credits: Image: NASA, ESA, CSA, D. Coe (STScI/AURA for ESA; Johns Hopkins University), B. Welch (NASA’s Goddard Spaceflight Center; University of Maryland, College Park). Image processing: Z. Levay.

Earendel is de verst verwijderde individuele ster in het heelal ooit waargenomen. Maart 2022 werd bekend dat met de Hubble ruimtetelescoop een ster was ontdekt die met een afstand van 28 miljard lichtjaar (lees: het licht deed er 12,9 miljard jaar over ons te bereiken) de verst verwijderde ster tot de aarde was ooit waargenomen. Die ster werd Earendel, genoemd naar een karakter in J.R.R. Tolkien’s “Lord of the Rings” en te vinden in het sterrenbeeld Walvis (Cetus) en zichtbaar dankzij de werking van WHL0137-LS (a.k.a. Sunrise Arc). Dat is de cluster van sterrenstelsels die zich precies tussen ons en de ster in bevindt en die werkte als een zwaartekrachtlens, waardoor het licht van de ster werd versterkt. Daarna werd Earendel ook door Webb gespot, de opvolger van Hubble, die in het infrarode deel van het spectrum kijkt.

Credits: Image: NASA, ESA, CSA, D. Coe (STScI/AURA for ESA; Johns Hopkins University), B. Welch (NASA’s Goddard Spaceflight Center; University of Maryland, College Park). Image processing: Z. Levay.

En nu blijkt op grond van waarnemingen met Webb’s NIRCam (Near-Infrared Camera) instrument dat Earendel een blauwgekleurde zware ster is van spectraaltype B, een ster die pakweg 2 tot 16 keer zo zwaar als de zon is. Earendel is ongeveer een miljoen keer zo helder als de zon. Ondanks die enorme helderheid zouden Hubble en zelfs Webb de ster niet hebben kunnen zien, als ze niet geholpen werden door de massa van cluster WHL0137-LS, die werkt als een zwaartekrachtlens. Want het is dankzij dat cluster dat het licht van het Sunrise Arc stelsel en van Earendel daarin maar liefst 4.000 (!) keer is versterkt en Hubble en Webb het konden waarnemen, een stelsel en ster die al één miljard na de oerknal bestonden.

Dankzij de zwaartekrachtlens van WHL0137-LS is men in staat geweest om met NIRCam in het Sunrise Arc stelsel jonge stervormingsgebieden te zien van nog geen 10 lichtjaar in doorsnede, gebieden die minder dan 5 miljoen jaar oud zijn. In de buurt van Earendel is ook een iets ouder cluster van sterren te zien, naar schatting zo’n 10 miljoen jaar oud, en de sterren daarvan lijken gravitationeel aan elkaar gebonden te zijn. Mogelijk dat zo’n cluster later uit groeit tot een bolhoop van sterren, zoals die ook in de omgeving van de Melkweg te vinden zijn. Verder lijkt Earendel zelf ook eenm compagnon te hebben, een koelere, rode ster in z’n buurt.

Hubble broke records by observing the farthest star ever detected, Earendel!

Thanks to a lucky cosmic alignment, the gravity of a galaxy cluster between us & Earendel magnified the star’s light: https://t.co/pXSgLaW26W

Now, we know more about it with @NASAWebb on the job! ⬇️ pic.twitter.com/zqIxTrHCyb

— Hubble (@NASAHubble) August 9, 2023

Meer informatie over de waarnemingen met Webb aan Earendel en het Sunrise Arc stelsel vind je in deze twee vakartikelen:

• Brian Welch et al, JWST Imaging of Earendel, the Extremely Magnified Star at Redshift z = 6.2, The Astrophysical Journal Letters (2022). DOI: 10.3847/2041-8213/ac9d39
• Eros Vanzella et al, JWST/NIRCam Probes Young Star Clusters in the Reionization Era Sunrise Arc, The Astrophysical Journal (2023). DOI: 10.3847/1538-4357/acb59a.

Bron: NASA.

Gerelateerde Astroblogs:

Webb legt de zwaartekrachtlenzen in de cluster van sterrenstelsels El Gordo vast Webb en Hubble hebben een zeer kleurrijke foto gemaakt van cluster MACS0416 AzTECC71 ‘spookachtig’ sterrenstelsel doemt op uit het vroegste heelal