Chandra laat zien dat jets van superzware zwarte gaten van richting kunnen veranderen

Credit: X-ray: NASA/CXC/Univ. of Bologna/F. Ubertosi; Inset Radio: NSF/NRAO/VLBA; Image Processing: NASA/CXC/SAO/N. Wolk

Zwarte gaten kunnen vanaf hun magnetische polen in twee tegengestelde richtingen jets of straalstromen van zeer energierijke deeltjes de ruimte in spuwen. Recent onderzoek met NASA’s  Chandra röntgen-ruimtetelescoop en met de National Radio Astronomical Observatory’s (NRAO) Very Long Baseline Array (VLBA) radiotelescoop laat zien dat die jets niet altijd dezelfde kant uitwijzen, maar dat ze van richting kunnen veranderen. Francesco Ubertosi (University of Bologna in Italië) en zijn team bestudeerden met Chandra het hete gas rondom zestien superzware zwarte gaten in de centra van sterrenstelsels. Met de VLBA kon men de huidige oriëntatie van de jets zien. Vervolgens kon men met Chandra in het hete gas rondom de zwarte gaten lege bellen of bubbels zien, holtes waar het gas vroeger was weggeschoten door de jets van de zwarte gaten, die als een soort van ‘death star’ opereerden (zie de foto hierb oven). Maar de jets moeten toen – miljoenen jaren geleden – een andere richting hebben gehad. Pakweg een derde van de zwarte gaten bleek te maken te hebben met van richting veranderende jets, in één geval bleken de jets zelfs 90° van richting te zijn veranderd, in een tijdsbestek van een miljoen tot enkele tientallen miljoenen jaren.

De zwarte gaten zelf kunnen wel tien miljard jaar oud zijn, dus op die schaal gaat zo’n verandering van de jet erg snel. De jets hebben invloed op de stervorming in het hun omringende sterrenstelsel, dus als de jets van richting veranderen heeft dat ook effect op het stelsel. Blijven ze maar één kant uit wijzen dan heeft dat maar op één plek invloed, maar als ze van richting veranderen wordt een groter deel van het stelsel beïnvloed. De vraag is hoe de jets van richting kunnen veranderen. De voeding van de jets is materie die richting het zwarte gat valt. Als er grote hoeveelheden materie vanuit een andere kant naar het zwarte gat toevalt – in een richting die niet evenwijdig is aan de draairichting van de accretieschijf rondom het zwarte gat – zou dat mogelijk de oorzaak kunnen zijn van de heroriëntatie van de jets. Het kan ook zijn dat de sterrenstelsels rondom de zwarte gaten botsen en dat zo’n botsing zorgt voor het klotsen van het gas rondom de zwarte gaten en dat zou dan weer kunnen zorgen voor bewegende jets.

Meer informatie over de van richting veranderende jets vind je in het vakartikel van Francesco Ubertosi et al, Jet Reorientation in Central Galaxies of Clusters and Groups: Insights from VLBA and Chandra Data, The Astrophysical Journal (2024).

Bron: Phys.org.

Gerelateerde Astroblogs:

Webb en Chandra hebben het verst verwijderde superzware zwarte gat ooit ontdekt NASA’s Chandra heeft een onderpresterend superzwaar zwart gat ontdekt Entropie is dé beslissende factor in de stervorming geweest afgelopen tien miljard jaar